Το υδάτινο βασίλειο των ρινοδέλφινων

Ο Αμβρακικός κόλπος φιλοξενεί περίπου 150 ρινοδέλφινα. Η πληθυσμιακή τους πυκνότητα είναι μια από τις υψηλότερες για το είδος οπουδήποτε στη Μεσόγειο θάλασσα και αποτελεί σύμφωνα με τους επιστήμονες ένα «φυσικό εργαστήριο» ιδανικό για έρευνα και μελέτη.

Ποιος άραγε την ώρα που βρίσκεται σε ένα πλοίο δεν έχει μαγευτεί από την εικόνα ενός δελφινιού να τον ακολουθεί παραπλεύρως; Να ξεπροβάλλει από την επιφάνεια του νερού το ραχιαίο πτερύγιο του και να εκτελεί ξαφνικά εντυπωσιακά ακροβατικά πηδώντας μέχρι και 6 μέτρα; Είναι αλήθεια ότι το θαλάσσιο θηλαστικό μοιράζεται το περιβάλλον του με τον άνθρωπο και έχει καταφέρει να προσαρμοστεί ακόμη και σε περιοχές με έντονη ακτοπλοϊκή κίνηση, παίζοντας με την πλώρη κάποιου σκάφους ή ακόμη ακολουθώντας το και αναπτύσσοντας ταχύτητες που ξεπερνούν τα 30-35 χλμ/ώρα.

Παρόλο που ζουν στο νερό δεν είναι ψάρια. Είναι θηλαστικά και αναπνέουν με τους πνεύμονες. Τα ρουθούνια τους βρίσκονται στο πάνω μέρος του κεφαλιού τους και η διαδικασία της αναπνοής γίνεται από μια οπή που ονομάζεται φυσητήρας. Για να αναπνεύσουν, αναδύονται στην επιφάνεια της θάλασσας, εισπνέουν, κρατούν την αναπνοή τους και έπειτα βουτούν.

Η αναπαραγωγική τους ωριμότητα είναι ιδιαίτερη. Στη διάρκεια της ερωτοτροπίας τους τα δυο δελφίνια δαγκώνονται και τρίβονται το ένα με το άλλο, δείχνοντας την διάθεση τους για αμοιβαία επαφή. Αν η ερωτοτροπία είναι πετυχημένη, ακουμπούν τις κοιλιές τους και ζευγαρώνουν. Μετά από ένα χρόνο εγκυμοσύνης το θηλυκό δελφίνι γεννάει το μικρό του, το οποίο κολυμπάει γρήγορα προς την επιφάνεια της θάλασσας, για να πάρει την πρώτη του αναπνοή.

Στις θάλασσες υπάρχουν περίπου 30 διαφορετικοί τύποι δελφινιών με διαφορετικά μορφολογικά χαρακτηριστικά. Το Ρινοδέλφινο (Tursiops truncatus) όμως, το πιο γνωστό στον άνθρωπο είναι ένα δελφίνι που προτιμά τις ακτές. Τα παράκτια δελφίνια αφθονούσαν κάποτε στη Μεσόγειο θάλασσα. Σήμερα, μερικά επιβιώνουν σε κάποια μόνο μέρη της αρχικής τους εξάπλωσης ενώ κάποια άλλα έχουν ήδη εξαφανιστεί. Ο Αμβρακικός κόλπος καθώς και περιμετρικά από το νησί Κάλαμος, τα δελφίνια έχουν το υδάτινο βασίλειό τους, το βιότοπο τους.

Στα θαλάσσια πάρκα ο γνωστός μας Flipper διακρίνεται για το γεροδεμένο σώμα. Τα ρινοδέλφινα έχουν χρώμα σκούρο γκρι στη ράχη με λιγότερο σκούρα ή άσπρη – ροζ κοιλιά. Το μέγεθος τους κυμαίνεται από 2,5 – 3 μέτρα (μέγιστο 3,5) ενώ το βάρος τους τα 270 – 350 κιλά. Τα δόντια τους χρησιμεύουν μόνο για να κρατούν την τροφή τους και όχι για να τη μασήσουν. Κάθε σιαγόνα τους έχει 20 με 26 δόντια περίπου ενώ ζουν μέχρι και σαράντα χρόνια.

Βουτούν για 3 με 4 λεπτά, συγκροτούν ομάδες που τρέφονται με κοπάδια μικρών ψαριών, όπως γαύρο, σαρδέλα, σκουμπριά, κέφαλους και κεφαλόποδα, σουπιές και καλαμάρια. Για την αναζήτηση της τροφή τους χρησιμοποιούν τον ηχοεντοπισμό και παράγουν ήχους ειδικά όταν η ορατότητα είναι περιορισμένη. Μερικές φορές συνεργάζονται με τους ψαράδες αλλά πιο συχνά τους δημιουργούν προβλήματα προκαλώντας ζημιές κλέβοντας ψάρια από τα δίχτυα.

Ο Αμβρακικός κόλπος είναι μια σχεδόν κλειστή μάζα νερού και φιλοξενεί περίπου 150 ρινοδέλφινα. Η πληθυσμιακή τους πυκνότητα είναι μια από τις υψηλότερες για το είδος οπουδήποτε στη Μεσόγειο θάλασσα και αποτελεί σύμφωνα με τους επιστήμονες ένα «φυσικό εργαστήριο» ιδανικό για έρευνα και μελέτη. Το θαλάσσιο καταφύγιο του Αμβρακικού διακρίνεται για την υψηλή ποικιλότητά του και γι’ αυτό το λόγο είναι ένας από τους σημαντικότερους υγροτόπους της Ευρώπης ενώ περιλαμβάνεται στον κατάλογο Διεθνούς Σημασίας βάση της Σύμβασης Ramsar με το Ν.Δ. 191/74. Ο πληθυσμός είναι σχετικά σταθερός εξαιτίας των περιορισμών στην επαγγελματική αλιεία. Η μικρής κλίμακας παράκτια αλιεία εξειδικεύεται στις σαρδέλες και αφήνει αρκετή τροφή για τα δελφίνια που αποτελούν την κύρια τροφή τους σε αντίθεση με τις θάλασσες του Ιονίου που τα ιχθυοαποθέματα είναι υπεραλιευμένα.

Παρόλο που ανακηρύχθηκε Εθνικό Πάρκο από τις απαγορεύσεις που προέκυψαν εξαιρέθηκαν τα έργα και οι δραστηριότητες που είχαν λάβει άδεια στο παρελθόν ανεξάρτητα από τον βαθμό επίδρασής τους στο περιβάλλον. Στην Αμφιλοχία, Βόνιτσα, Μενίδι, Δρυμό κτλ οι κάτοικοι συχνά πυκνά διακρίνουν τα ακροβατικά των φίλων μας έλκοντας από την κοινωνικότητα τους και απολαμβάνοντας τη συντροφιά τους.

Σε αντίθετη περίπτωση στη θαλάσσια περιοχή γύρω από το νησί Κάλαμος ο πληθυσμός τους έχει μειωθεί αισθητά. Χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς ως ένα από τα τελευταία οχυρά των ρινοδέλφινων στο Ιόνιο Πέλαγος. Ο Κάλαμος βρίσκεται πολύ κοντά από τις δυτικές ακτές της Αιτωλοακαρνανίας και από την παραλία του Μύτικα. Έχει προταθεί ως πιλοτικό θαλάσσιο καταφύγιο το 2002 από την ACCOBAMS (Agreement on the Conse-rvation of Cetaceans ot the Black Sea, Mediter-ranean Sea and contiguous Atlantic Area). Η ACCOBAMS είναι μια διεθνής συμφωνία για την προστασία των κητωδών στη Μεσόγειο, της οποίας μέλος είναι και η χώρα μας.

Η παρουσία ρινοδέλφινων μειώνεται δραματικά στην περιοχή από το 1997 με αποτέλεσμα σήμερα να συναντάμε ελάχιστα άτομα. Παρόλο που η περιοχή ανήκει στο οικολογικό δίκτυο Natura 2000 δεν προστατεύεται. Συνεχίζεται η εντατική αλιεία, με αποτέλεσμα να μειώνονται συνεχώς τα αποθέματα των ψαριών και κατ” επέκταση η τροφή για τα δελφίνια.

Παράγοντες που έχουν οδηγήσει στη μείωση των πληθυσμών των δελφινών στις ελληνικές θάλασσες (αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο) σημειακά είναι:

• Η μειωμένη διαθεσιμότητα τροφής εξαιτίας της υπεραλίευσης.
• Η ρύπανση από χημικά και βαρέα μέταλλα με επακόλουθο την εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος και της αναπαραγωγικής δυνατότητας.
• Η θνησιμότητα από αλιευτικά εργαλεία, συμπεριλαμβανομένων και των αφρόδιχτων.
• Οι κλιματικές αλλαγές και η αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας.
• Η λαθροθηρία που πλήττει την ισορροπία των πληθυσμών.

Όλα τα παραπάνω έχουν ως συνέπεια τη δραματική μείωση του είδους παρόλο που τα ρινοδέλφινα προστατεύονται από κοινοτικές οδηγίες 92/43/ΕΟΚ, τη Συνθήκη της Βέρνης-Βαρκελώνης-CITES, τη Συμφωνία ACCOBAMS, από τα Τεχνικά Μέτρα για την Προστασία των Ιχθυαποθεμάτων της Μεσογείου και από το Π.Δ. 67/1981.

Μια εθελοντική επιστημονική προσπάθεια ξεκίνησε για την σωτηρία των δελφινιών της χώρας και της ενημέρωσης των πολιτών. Το εθελοντικό πρόγραμμα Ο δρόμος του δελφινιού (www.spotadolphin.gr) έχει σκοπό να συμβάλλει έμπρακτα στην επιστημονική έρευνα για τα δελφίνια μέσω της παρατήρησης και της καταγραφής της παρουσίας τους στις ελληνικές θάλασσες. Στην συγκεκριμένη ιστοσελίδα πολίτες καταγράφουν στις ελληνικές θάλασσες τα δελφίνια και την κίνησή τους.

Οι αρχαίοι Έλληνες τα δελφίνια τα σέβονταν και τα λάτρευαν, καθώς μέσα από αυτά διδάσκονταν το σεβασμό στη ζωή και το φυσικό κόσμο. Δεκάδες μύθοι μιλούν για τις ιδιαίτερες σχέσεις τους με θεούς (Ποσειδώνα-Απόλλωνα) και ανθρώπους. Σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς ήταν ζώα ιερά. Δεν είναι τυχαίο ότι αποτέλεσαν σύμβολο πολλών πολιτισμών ενώ δεκάδες μύθοι αναφέρονται στα «πανέξυπνα» θηλαστικά και στις σχέσεις τους με τους θνητούς και τους θεούς. Πολλά είναι επίσης, τα αντικείμενα στα οποία απεικονίστηκαν, όπως αρχαία νομίσματα, αγγεία και πιάτα. Οι πρώτοι χριστιανοί το θεωρούσαν σύμβολο αγνότητας, αρετής και αγάπης και συχνά χάραζαν την εικόνα του στις κολυμπήθρες.

Για τους Έλληνες, τα δελφίνια ήταν κυρίαρχοι των θαλασσών και φίλοι του ανθρώπου. Για τα δελφίνια του Αμβρακικού και του Καλάμου, οι Αιτωλοακαρνάνες κατανοούν το ρόλο τους στα θαλάσσια οικοσυστήματα της περιοχής μας και οφείλουν να τα προστατέψουν. Οι θάλασσες μας ήταν πραγματικά ζωντανές και πρέπει να παραμείνουν.

Πηγή: ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΑΙΤΩΛΩΝ ΚΑΙ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ – Κείμενο: Διονύσης Χρ. Μαμάσης
Περιβαλλοντολόγος-Χαρτογράφος (info@mamasis.gr)