Στον πανέμορφο οικισμό Πανωχώρι, με τις πατρογονικές εστίες των Μελαίων

Ένα χωριό με σημαντικές ζημιές  από τον τελευταίο σεισμό της 17ης Νοέμβρη

Σκεφτήκαμε στην αρχή να το παρουσιάσουμε υπό μορφή κουίζ: ποιος γνωρίζει που βρίσκεται το Πανωχώρι Λευκάδας. Φοβηθήκαμε ότι τα αποτελέσματα θα είναι απογοητευτικά. Κρίνοντας, ίσως, εξ ιδίων τα αλλότρια, αφού προσωπικά αγνοούσαμε μέχρι και λίγο πριν το σεισμό της 17ης Νοέμβρη αν υπάρχει και που βρίσκεται ο πανέμορφος αυτός οικισμός της Λευκάδας.

Οκτώ όλο κι όλο κατοίκους καταγράφει η απογραφή του 2011, δυο μόλις περισσότερους απ΄ ό,τι στην ιδιαίτερη πατρίδα μας τα Κολυβάτα. Πάλι καλά γιατί έχουμε και το Δεσίμι Κατωχωρίου -αυτό πάλι ακόμη δεν ξέρουμε που βρίσκεται- με έναν κάτοικο και τα νησάκια Σπάρτη και Μαδουρή με κανένα¹.

Στο «Οδοιπορικό» του (κυκλοφόρησε το 1989) ο Γιάννης Αθηνιώτης κάνει λόγο για είκοσι ψυχές που κατοικούσαν στο χωριό, που έφτασε να έχει στον κολοφώνα του εκατό κατοίκους². Παλιό χωριό το Πανοχώρι, κουρνιασμένο σε ένα ύψωμα.

Έχει στα πόδια του, «μια ζωγραφιά στο λόφο απιθωμένη», το κάτω το χωριό, όπως λένε και σήμερα οι Πανωχωρίτες, τον Δράγανο. Απέναντι τα υψώματα «Κοντογιάννη» και «Καλαμπόρο» οριοθετούν την κορυφογραμμή και κρύβουν το άλλοτε κεφαλοχώρι του νησιού μας, τον Άγιο Πέτρο. Αριστερά στο βάθος τα Χορτάτα και η βουνοκορφή της Ελάτης.

Ο οικισμός κατοικήθηκε απ΄ τους Μελαίους: «Στερνά φτάνουν εδώ τον δέκατο όγδοο αιώνα οι Μελαίοι. Φερμένοι από τα στεριανά. Διαβαίνοντας απ΄ την Απόλπαινα δεν βρήκανε αναπαμό στη Λάκα του Μελά. Παίρνοντας δρόμο ανηφορίσανε πάνω απ΄ το Δράγανο, ολόμονοι στον οικισμό το Πανωχώρι. Εδώ ούτ΄ ενοχλούν, ούτ΄ ενοχλούνται. Τρέφονται με τ΄ όνειρο τ΄ αναπαμού κι ας είναι η χαψά μισή»³.

Δυο εκκλησιές έχει το χωριό: τον Αη Ανατόλη (αφιερωμένη στον Άγιο Ανατόλιο, Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, που πέθανε τον Ιούλη του 458 μ.Χ.) και την Παπαντή, που χτυπήθηκαν από τους πρόσφατους σεισμούς, όπως και τα περισσότερα παλιά σπίτια του οικισμού.

«Σεισμοί, φωτιά και χρόνος τίποτα δεν αφήκαν αξιόλογο. Τριγύρω φαντάζει παραπονεμένη η παράδοση».

Το τέμπλο του ναού του Αγίου Ανατολίου είναι έργο του ξυλογλύπτη Ευσταθίου Προσαλέντη («Δις εβραβεύτηκαν τα έργα του, εν τη εκθέσει των Παρισίων…»), ενώ εικόνες (κάποιες χρήζουν συντήρησης) έχουν φιλοτεχνήσει ο Ιερομόναχος Αρβανίτης, η Ουρανία Αρβανίτη και ο (Βασίλειος;) Σίδερης (Άγιος Ανατόλιος, εικόνα σε μουσαμά, 1890). Στο νεκροταφείο της εκκλησίας βρίσκεται το κιβούρι (πέτρινος τάφος) του Γερ. Μελά, που το έκανε ο ίδιος, να χαιρετά «αδελφούς και φίλους».

Παρεμπιπτόντως, αξίζει να σημειωθεί ότι οι σεισμόπληκτοι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής, που υπέστησαν και τις περισσότερες ζημιές, δεν έχουν δει ακόμη δεκάρα τσακιστή από την επίσημη πολιτεία, κι ας κοντεύουν τώρα να κλείσουν δυο μήνες.

Δεν ήταν και η πρώτη φορά με τις καταστροφές. Ίδιες, πάνω κάτω καταστάσεις περιγράφονται στην τοπική εφημερίδα «ΕΡΓΑΤΗΣ» (Φύλλο της 23ης Δεκεμβρίου 1914) για τον άλλο μεγάλο σεισμό του 1914: «Η εκκλησία ο Άγιος Ανατόλιος κατέπεσεν εκ θεμελίων και τα μνημεία τα εντός του νεκροταφείου ηνεώχθησαν, οικίαι κατέρρευσαν και εδώ ο πανικός αφ΄ ενός του σεισμού, αφ΄ ετέρου της νόσου ευλογίας κρατεί τους κατοίκους αμφοτέρων των χωρίων εν τελεία απογνώσει»⁴.

Πολλές ζημιές έχει υποστεί και ο ναός της Υπαπαντής του Κυρίου. Θλίψη προκαλεί το περίτεχνο τρίκλιτο λιθόκτιστο καμπαναριό που έχει καταρρεύσει πλήρως το πάνω μέρος του. Είναι έργο του πρωτομάστορα Νικόλαου Μακρή, από το Κριζάν Ηπείρου. Δεν έχει γίνει εφικτό να ταυτοποιηθεί σήμερα ο οικισμός, μετά τις τόσες μετονομασίες. Αν γνωρίζει κάποιος που βρίσκεται ας μας γράψει.

Αξίζει να αναφερθεί ότι στο Πανωχώρι βρίσκεται το προγονικό σπίτι του γιατρού Μιχαήλ Μελά, στελέχους του τοπικού ΕΔΕΣ. «Ήταν καλός. Είχε ψυχή. Απλόχερη η προσφορά του στη φτωχολογιά…»⁵. Ο Μιχάλης Μελάς εκτελέστηκε το 1944 ευρισκόμενος καθ΄ οδόν στην Ήπειρο, για να έρθει σε επαφή με το αρχηγείο του ΕΔΕΣ, από κάποιον ονόματι Κιτσοπάνο, που ανήκε στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. «Δεν έχει καμία ευθύνη για την εκτέλεσή του η ΕΑΜική οργάνωση Λευκάδας», γράφει ο Ζώης Κουτσαύτης⁶.

Κλείνουμε τέλος το σύντομο αφιέρωμα με μια αναφορά του Π. Κουνιάκη, ο οποίος γράφει για το σεισμό του 1914: «Ο τρομακτικός σεισμός του 1914 (Νοέμβριος) έπληξε τα χωρία Αθανίου, Δραγάνου, Κομηλίου, Χορτάτων, Καλαμιτζίου, εν μέρει τον Άγιον Πέτρον και την Βασιλικήν (σ.σ. όπως δηλαδή και ο σεισμός της 17ης Νοεμβρίου 2015). Οι πληθυσμοί των χωρίων τούτων έμειναν εις την ύπαιθρον επί ημέρας μέχρις ότου η Κυβέρνησις αποστείλει σκηνάς και τρόφιμα. Η καταστροφή υπήρξε τραγική, ευτυχώς άνευ ανθρωπίνων θυμάτων (σ.σ. αυτή τη φορά θρηνήσαμε δύο ανθρώπους). Οικήματα δημόσια κτήρια (Σχολεία) και Ναοί κατέρρευσαν, χάσματα ηνεώχθησαν και τεράστιοι όγκοι απεσπάσθησαν εκ του εδάφους εις την περιφέρειαν Αθανίου και εβυθίσθησαν εις την θάλασσαν του Ιονίου (σ.σ. δηλαδή όπως και τώρα, δεν είναι κάτι το πρωτόγνωρο). Ο πανικός των κατοίκων διήρκεσεν πολλάς ημέρας και πλείσται οικογένειαι χωρικών επλευρέτωσαν από την βροχήν και το ψύχος. Η τότε κυβέρνησις επήλθεν άμεσος αρωγός, διαθέσασα εκατοντάδας σκηνάς, και διπυρίτην «γαλέταν» (σ.σ. τότε τους έστειλαν τουλάχιστον και γαλέτα»)⁷.

Γράφει επίσης ο ίδιος⁸: «ΔΡΑΓΑΝΟΣ. Σεισμόπληκτον χωρίον του τέως Δήμου Απολλωνίων και επί λίαν ομαλού εδάφους κείμενον. Κάτοικοι 391. Κύρια προϊόντα οίνος και μέλι. Εκ του χωρίου τούτου κατήγετο ο ήρως ιερεύς Δραγανιώτης, περι ου γράφομεν αλλαχού. Κυριαρχούντα επίθετα: Κατωπόδης, Μελάς. Οι κάτοικοι είνε άποικοι, ως επί το πλείστον εξ Ηπείρου.»

(Ευχαριστούμε και δημόσια τον κ. Μάκη Μελά, μια αστείρευτη πηγή γνώσης, όχι μόνο για την ιδιαίτερη πατρίδα του. Ο ίδιος είχε συντροφέψει και τον Γιάννη Αθηνιώτη στο «οδοιπορικό» του στο Πανωχώρι. Έγραφε τότε ο συγγραφέας: «Το παλικάρι σ΄ αιχμαλωτίζει με το χαμόγελο της προθυμίας. Άντρας σωστός και μέσα του φωλιάζει το συναίσθημα, τ΄ αγνό, τ΄ αθώο, το καλοσυνάτο. Στο λόγο του η συγκράτηση κι αντάμα η σοφή μαρτυρία, η γνώση του η χιλιοπράγμονη γύρω απ΄ το χωριό. Δε παντύχαινες τέτοια πηγή να ξεδιψάσεις!» Τίποτε δεν έχει αλλάξει, μόνο τα χρόνια βάρυναν…).

________________________________
¹ Αποτελέσματα της Απογραφής Πληθυσμού−Κατοικιών 2011 που αφορούν στον De facto Πληθυσμό της Χώρας. (Δες εδώ).
² Γιάννης Αθηνιώτης, Οδοιπορικό Λευκάδος, Λευκάδα, 1989.
³ ό.π. σελ. 396
⁴ Διευθυντές της εφημερίδας «ΕΡΓΑΤΗΣ» ήταν ο Π. Κουνιάκης και Σπ. Μαγγίνας. Το εν λόγω φύλλο βρίσκεται στο αρχείο του κ. Θωμά Χόρτη. (Δες εδώ).
⁵ Γιάννης Αθηνιώτης, ό.π., σελ. 403
⁶ Ζώης Τ. Κουτσαύτης, Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα, Αθήνα, 1991.
⁷ Παναγιώτης Θ. Κουνιάκης, Η νήσος Λευκάς από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς: Ήθη-Έθιμα-Εξέλιξις και Δράσις των πολιτικών αυτής ανδρών, 1928
⁸ Παναγιώτης Θ. Κουνιάκης, ό.π., σελ. 65