Λίγα λόγια για το Ξενοδοχείο «Ξενία» (νυν «Ionion Star») στην παραλία της Λευκάδας

Είναι αλήθεια ότι τα Ξενοδοχεία «Ξενία» που σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν το χρονικό διάστηµα 1951-1965 από την τεχνική υπηρεσία του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ) σε μέρη τουριστικού ενδιαφέροντος σε όλη την Ελλάδα, με στόχο την κατασκευή πρότυπων τουριστικών μονάδων και την ανάπτυξη την εποχή εκείνη του τουρισμού που βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα, αποτελούν ακόμη μέχρι σήμερα αρχιτεκτονικά στολίδια, δείγματα του «πρωτοπόρου ελληνικού μεταπολεμικού μοντερνισμού», που φέρουν την σφραγίδα σημαντικών Ελλήνων αρχιτεκτόνων.

Διακρίνονται για το σεβασμό στην αρχιτεκτονική παράδοση της χώρας μας, την λιτότητα και την ένταξή τους στο φυσικό περιβάλλον. Χωρίς αντιγραφές ευρωπαϊκών προτύπων της εποχής αλλά και μακρυά από τον μιμητισμό παλιών ελληνικών αρχιτεκτονικών μορφών. Στο πνεύμα του πρωτοπόρου της έκφρασης αυτής Άρη Κωνσταντινίδη, που κατασκεύασε τα γνωστά ξενοδοχεία «Ξενία» στην Καλαμπάκα, Μύκονο, Ολυμπία, κ.α. (έργο του είναι επίσης το περίπτερο στη ∆ιεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης) και ο οποίος έλεγε χαρακτηριστικά: «Η αρχιτεκτονική φυτρώνει στην γη που βρίσκεται και έχει άμεση σχέση με αυτήν όπως το δένδρο ή ο θάμνος» (Δες εδώ).

Όταν άρχισε να κατασκευάζεται το δικό μας «Ξενία», νυν «Ionion Star», στις παλιές αποθήκες του ΤΑΟΛ στην παραλία της πόλης της Λευκάδας, είχε λήξει ουσιαστικά η πρώτη φάση του προγράμματος. Ο ΕΟΤ όμως συνέχισε και τα μετέπειτα χρόνια µε τη µελέτη και τη µετατροπή ιδιωτικών παραδοσιακών κτισµάτων σε τουριστικά καταλύµατα (ο αναπτυξιακός νόμος πρόβλεπε την επιδότηση για τη µετατροπή υπαρχόντων παραδοσιακών κτισµάτων σε τουριστικά καταλύµατα, µε ποσοστό 40% της συνολικής δαπάνης).

Οι εργασίες για τον «Ξενία» της Λευκάδας ξεκίνησαν το Νοέμβρη του 1978, με την «ανάθεση εκτέλεσης των εργασιών θεμελιώσεως επί πασσάλων μετά κατεδαφίσεως των υφισταμένων κτιρίων». Η μελέτη του «Ξενία» έγινε από την Τεχνική Διεύθυνση (Τμήμα Μελετών) του ΕΟΤ και πρόβλεπε αρχικά την κατασκευή Ξενοδοχείου Β΄ κατηγορίας 64 δωματίων (122 κλίνες) με συνολική δομημένη επιφάνεια 3.852,94 τ.μ. Το Ξενοδοχείο σχεδιάστηκε από την αρχιτέκτονα Α. Μιχαλάκη. Αργότερα έγιναν κάποιες επιμέρους προσθήκες.

Να συμπληρώσουμε ότι το ξενοδοχείο ιδιοκτησίας του Αγροτικού Συνεταιρισμού Λευκάδας «ΤΑΟΛ», που έχει μετονομαστεί σε «Ionion Star», συνεχίζει να λειτουργεί σήμερα (βρίσκονται εν μέρει ακόμη σε εξέλιξη κάποιες εργασίες συντήρησης), μετά τη διακοπή της δικαστικής διαμάχης και τη σύναψη νέας σύμβασης με την εταιρεία «ΙΟΝΙΟΝ ΣΤΑΡ ΑΤΤΕΞΕ».

Για την αρχιτεκτονική εν γένει των Ξενία γράφει η Μυριάνθη Μουσά, Μ.Α. Αρχιτέκτων Μηχανικός Ε.Μ.Π., στη σελίδα greekarchitects.gr (13 Αυγούστου 2009):

«Στις αρχές του ΄50 ο νεοσύστατος Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (Ε.Ο.Τ.) ξεκινά το πρόγραμμα των Ξενία, στο πλαίσιο της προσπάθειας ανάπτυξης του τουρισμού και τη δημιουργία “πρότυπων ξενοδοχειακών μονάδων” υψηλών προδιαγραφών για τους ιδιώτες επιχειρηματίες, που θα προσελκύσουν επισκέπτες από όλον τον κόσμο σε ενδιαφέροντες τόπους με ελλιπή ή ανύπαρκτη μέχρι τότε υποδομή.

Ξενία Άνδρου τη δεκαετία του 1970. Έργο του Άρη Κωνσταντινίδη (1958) (Πηγή)

Το 1950 ο Χαράλαμπος Σφαέλλος ξεκινά την υλοποίηση του προγράμματος ως διευθυντής των Τεχνικών Υπηρεσιών του Ε.Ο.Τ. (μέχρι το 1958). Από το 1957 (έως το 1967) ο Άρης Κωνσταντινίδης προΐσταται της Υπηρεσίας Μελετών, συγκεντρώνει γύρω του μια επίλεκτη ομάδα αρχιτεκτόνων (Ι. Τριανταφυλλίδης, Γ. Νικολετόπουλος, Φιλ. Βώκος, Κ. Σταμάτης, Κ. Κραντονέλλης, Διον. Ζήβας, Αικ. Διαλεισμά κ.α.) και δημιουργεί ένα “εργαστήριο αρχιτεκτονικής” υπεύθυνο για τον σχεδιασμό και την κατασκευή των Ξενία.

Ξενία Ναυπλίου. Έργο του Ιωάννη Τριανταφυλίδη (1961)(Πηγή)

Ο Άρης Κωνσταντινίδης θεωρείται ο σημαντικότερος σύγχρονος Έλληνας Αρχιτέκτονας, πρωτοπόρος της ελληνικής έκφρασης του μοντέρνου κινήματος, που με το έργο και το λόγο του ενέπνευσε “σχολές” στην Ελληνική Αρχιτεκτονική.

Με το πρόγραμμα Ξενία κατασκευάζονται 40 περίπου κτίρια που περιλαμβάνει: ξενοδοχεία, μοτέλ, τουριστικά περίπτερα κ.α. Τα οποία βρίσκονται σε αρχαιολογικούς χώρους (πχ Ολυμπία), στα νησιά (πχ Άνδρος, Μύκονος), κατά μήκος οδικών αξόνων (πχ το Ξενία Ναυπάκτου), σε ιαματικές πηγές (πχ Υπάτη) και λοιπούς προορισμούς τουριστικού ενδιαφέροντος. Τα οικόπεδα που επιλέγονται για την ανοικοδόμηση των Ξενία βρίσκονται στο καλύτερο σημείο του κάθε τόπου βάσει θέας, σωστού προσανατολισμού, προσβασιμότητας και μορφολογίας του εδάφους. Τα Ξενία απευθύνονται στους τουρίστες, τους διερχόμενους οδικώς, την τοπική κοινωνία ως χώροι κοσμικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, γίνονται τόποι συνάντησης των κατοίκων με τους φιλοξενούμενούς τους.

Το Ξενία στην Μύκονο. Έργο του του Άρη Κωνσταντινίδη (1960) (Πηγή)

Ως κοινά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής των Ξενία θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε: την ένταξη στο τοπίο, τη βέλτιστη δυνατή λειτουργική οργάνωση των κατόψεων, την ταύτιση του λειτουργικού με τον κατασκευαστικό κάνναβο, τη λιτότητα της έκφρασης, τη διάκριση των δημόσιων από τις πιο ιδιωτικές λειτουργίες, τη σύνδεση του μέσα με το έξω σε ένα οργανικό σύνολο, την οργάνωση της κίνησης, την τυποποίηση των όμοιων χώρων, την οργάνωση των δωματίων σε πτέρυγες, την τυποποίηση του δωματίου, τη χρήση υλικών με τη μεγαλύτερη δυνατή κατασκευαστική και μορφολογική συνέπεια, την κατασκευή χαμηλού κόστους, τη διαμόρφωση των υπαίθριων χώρων, την πρόβλεψη για τη στάθμευση των αυτοκινήτων […].

Ξενία Μεσολογγίου. Έργο του Ιωάννη Τριανταφυλλίδη (1958) (Πηγή)

Στα 50 περίπου χρόνια που έχουν περάσει από την αρχή της υλοποίησης του προγράμματος μέχρι σήμερα, τα Ξενία γνωρίζουν από περιόδους ακμής μέχρι την εγκατάλειψη. Λειτουργούν ως κοινωνικοί πυρήνες γύρω από τους οποίους αναπτύσσεται η κοσμική ζωή του τόπου, αποτελούν δημοφιλή τόπο διαμονής προσώπων του δημοσίου βίου της εποχής, γίνονται τόποι συνάντησης της τοπικής κοινωνίας με τους ξένους τουρίστες. Με την έλευση της Χούντας, ο Άρης Κωνσταντινίδης παραιτείται από τη θέση του στον Ε.Ο.Τ. ως ένδειξη της αντίθεσής του με το καθεστώς, ξεκινά η προώθηση του “μαζικού τουρισμού”, τα αποτελέσματα του οποίου σήμερα είναι εμφανή σε κάθε τουριστικό προορισμό του τόπου μας, και αρχίζει η απαξίωση των Ξενία.

Ξενία Καλαμπάκας. Έργο του Άρη Κωνσταντινίδη (1960) (Πηγή)

Η διαχείριση των Ξενία άλλοτε παραχωρείται από τον Ε.Ο.Τ. με μίσθωση σε ιδιώτες επιχειρηματίες με δυσμενείς για τα έργα συμβάσεις, χωρίς όρους ή προϋποθέσεις συντήρησης και επισκευής, άλλοτε παραμένουν υπολειτουργώντας στον Ε.Ο.Τ. μέχρις ότου η λειτουργία τους γίνει ζημιογόνος, οπότε εγκαταλείπονται, ερημώνουν και αρχίσουν να καταστρέφονται. Με την έλευση της παρακμής, τα Ξενία περνούν στη δικαιοδοσία της Ανώνυμης Εταιρίας Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα. Η ΕΤΑ προσπαθεί επειγόντως να τα ξεφορτωθεί, ακολουθώντας την άτυπη επιθυμία της πολιτείας απέναντι σε όλα τα Ξενία που προσβλέπει στη συστηματική απαξίωση των κτιρίων, την κατεδάφισή τους και την “αξιοποίηση” των οικοπέδων, τα οποία λόγω της θέσης τους έχουν μεγάλη εμπορική αξία.

Ξενία Σπετσών. Έργο του Φίλιππου Βώκου (1962) (Πηγή)

Σήμερα τα Ξενία, τα κτιριακά έργα που προήγαγαν την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα όπως γράφει ο Π. Μιχελής, επίσης σημαντικός Έλληνας Αρχιτέκτονας, τα αρχιτεκτονικά έργα που εκπροσωπούν την ελληνική έκφραση του Μοντέρνου κινήματος, τα κτίρια που αποτελούν αντικείμενο μελέτης των σπουδαστών της Αρχιτεκτονικής ως προς τις συνθετικές τους αρχές, την ένταξη στο τοπίο και τη σχέση με την παράδοση του τόπου, δηλαδή είναι σημαντικό κομμάτι της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής Παιδείας, είναι εγκαταλελειμμένα. Σε κάποια από αυτά η πολιτεία δεν περίμενε τη φθορά του χρόνου να ολοκληρώσει το έργο της. Με συνοπτικές διαδικασίες κατεδαφίζονται το Ξενία στο Ηράκλειο, το Ξενία Χανίων, το Ξενία Ιωαννίνων. Άλλα όπως το Ξενία της Άνδρου εγκαταλελειμμένο καταστρέφεται ή επαναλειτουργούν ως ξενοδοχεία ύστερα από ανασκευές και προσθήκες, όπως το Ξενία στον Πόρο ή το Ξενία Μυκόνου. Σε άλλες περιπτώσεις αλλάζουν χρήση όπως το Ξενία Ι της Ολυμπίας που γίνεται Δημαρχείο και το Ξενία Ρεθύμνου που μετατρέπεται σε φοιτητική εστία. Δυστυχώς οι επεμβάσεις και οι προσθήκες γίνονται χωρίς να προηγηθεί μια εκτενής μελέτη, με αποτέλεσμα να ανατρέπουν τις συνθετικές αρχές και να αλλοιώνουν την αρχιτεκτονική ταυτότητα του έργου.

Ξενία Παλιουρίου Χαλκιδικής. Έργο του Άρη Κωνσταντινίδη (1962) (Πηγή)

Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει μια σημαντική προσπάθεια διάσωσης και αναβίωσης των Ξενία με πρωτοβουλία του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων και τη στήριξη πολιτών του κάθε τόπου».