Ο γλωσσικός ελληνισμός της αγγλικής

Του ΘΩΜΑ Γ. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

Το θέμα μας σήμερα χρειάζεται μεγάλο πίνακα. Θέτουμε επί τάπητος ένα πολύ μεγάλο θέμα, το οποίο προήλθε από το θέτω και αυτό από το ρήμα μας τίθημι που σήμερα το θέλουμε ως τίθεμαι. Η γλωσσική και νοηματική εκτόπιση της λέξης «θέμα» ήταν περιεκτικότατη και… αυτογεννήθηκε περνώντας στα Λατινικά ως Thema (με προφορά τέμα), Γαλλικά theme (προφορά τεμ), Γερμανικά thema (προφορά τέμα) και Αγγλικά theme (προφορά θημ).

Όλα προήλθαν από το αρχαίο μας τίθημι.

Όσοι κάναμε Αρχαία Ελληνικά στο Γυμνάσιο, θα θυμόμαστε εκείνα τα δύσκολα στην κλίση τους ρήματα σε -μι: τίθημι, ίστημι, ιημι, δίδωμι και άλλα. Έχουν πολλές καταλήξεις σε όλους τους χρόνους, διαθέσεις και φωνές. Ας πάρουμε το πρώτο: τίθημι, τίθης, τίθησι, τίθεμεν, τίθετε, τιθέασι. Σήμερα αυτό το κάναμε ομαλό ως θέτω, θέτεις, θέτει κ.λπ. Ο Παρατατικός στα Αρχαία είναι ετίθην, ο Αόριστος έθηκα και οι υπόλοιποι χρόνοι λίγο πιο ομαλοί. Δύσκολα, μεν, αλλά δημιουργικότατα ρήματα στην έκφραση και στην παραγωγή λέξεων.

Έτσι, από το τίθημι έχουμε παράγωγες λέξεις, όπως: θέμα, θέση, θεσμός, θετός, θεμέλιο, θήκη, θέτης, θετικός, έκθετος και πολλές άλλες. Όταν μπούμε στο σύνθετα τότε και η παραγωγή γίνεται σύνθετη. Ας δούμε λίγα ρήματα από τα οποία μπορούμε να παράγουμε ουσιαστικά, επίθετα και επιρρήματα: επιτίθεμαι – επίθεση – επιθετικός – επιθετικά και κατά τον ίδιο τρόπο κατατίθεμαι, διατίθεμαι, ανατίθεμαι, παρατίθεμαι, συγκατατίθεμαι, μετατίθεμαι, επιτίθεμαι, συντίθεμαι, εκτίθεμαι, ανατίθεμαι, αποσυντίθεμαι, υποτίθεμαι, προτίθεμαι, προστίθεμαι. Συνεχίστε μόνοι σας τον κατάλογο προσθέτοντας και τα άλλα μέρη του λόγου. Από τον Όμηρο μέχρι σήμερα το τίθημι (βάζω, τοποθετώ, καταθέτω) γεννάει ασταμάτητα. Είναι όντως μία αστείρευτη πηγή. Δοκιμάστε το νερό της.

Η κλίση του τίθεμαι και στη σημερινή μας γλώσσα, παρουσιάζει δυσκολίες: τίθεμαι, τίθεσαι, τίθεται, τιθέμεθα, τίθεσθε, τίθενται. Προσοχή: οι τύποι τιθέμεθα και τίθεσθε ακούγονται ως αρχαίοι και τύποι της καθαρεύουσας, αλλά αυτοί είναι και οι σωστοί τύποι και στη σημερινή μας γλώσσα και δεν έχουμε άλλους. Επίσης προσοχή: Ρήμα τίθομαι και τρίτο πρόσωπο πληθυντικού τίθονται, είναι εσφαλμένοι τύποι. Εάν πούμε τίθονται, τότε το κατατάσσουμε στα ομαλά ρήματα όπως γράφονται, δένονται. Έτσι φέρνουμε το πρώτο πρόσωπο ως τίθομαι το οποίο είναι εσφαλμένο γιατί το ρήμα είναι τίθεμαι. Άρα δεν υπάρχει και τίθονται, αλλά τίθεμαι και τίθενται.

Τώρα τίθεται το θέμα εάν όλα αυτά είναι σωστά. Εγώ, πάντως, τίθεμαι προ των ευθυνών μου –ως φιλόλογος– να πω ποιο είναι το κοινώς σωστό. Εάν μερικοί πουν «τίθονται» τότε όλοι τους τίθενται εκτός των γραμματικών κανόνων.

Είδατε εδώ η ομορφιά είναι στη λεπτομέρεια. Αυτή τη λεπτομέρεια πρόσεξε βαθιά, έντονα και εξαντλητικά ο Φειδίας στον Παρθενώνα και τον έκανε ένα πολύτιμο και ασύγκριτο πρότυπο για κάθε αρχιτεκτονική νοοτροπία. Το ίδιο είναι και η γλώσσα. Την περιποιημένη, κομψή και λειτουργική γλώσσα όλοι μας την εκτιμούμε.

Εάν δεν προσέξεις αυτή τη λεπτομέρεια, η ίδια η γλώσσα πέφτει και σε πλακώνει. Και το γλωσσικό πλάκωμα είναι όντως θανάσιμο! Συμφωνείτε ή διαφωνείτε, αυτή είναι η αλήθεια: Χωρίς τακτοποιημένη γλώσσα δεν υπάρχει πολιτισμός.

Η Αγγλική γλώσσα όταν είδε τη γλωσσική πετρελαιοπηγή των τίθεμαι και θέτω έτρεξε μόνη της και γέμισε τα βυτία της και το περιεχόμενό τους έβαλε σε κίνηση την ασάλευτη ύπαρξή της. Από το θέμα –όπως ειπώθηκε παραπάνω– έγινε το Αγγλικό theme. Από εδώ βγήκαν: anathema = η κατάρα, η αποθήκη γέννησε το apothecary και το epithet = το επίθετο. Από τη θέση έγινε το thesis και όλοι οι επιστήμονες του κόσμου, γράφουν μία thesis και από τα πανεπιστήμια παίρνουν το δοκτοράτο τους γιατί χωρίς thesis δεν γίνεται κανένας doctor ή PHD=Doctor of Philosophy. Ψάχνοντας πιο βαθιά στο πηγάδι βρήκαν και το θησαυρό τους που τον ονόμασαν treasure με ενοχλητικό r λένε! Από εδώ παράγονται πολλά (θησαυρός γαρ) όπως treasurer ο θησαυροφύλακας που μας βγάζει το «μπάτζετ» κάθε Μάιο στην Αυστραλία και πολλά άλλα.

Θα αναφέρω τέλος μερικές μόνο σύνθετες λέξεις –που δεν χρειάζονται μετάφραση!– δείχνουν όμως θαυμαστά το πολύ γόνιμο υπέδαφός τους: antithesis, hypothesis, metathesis, synthesis. Σταματώ εδώ, αλλά τίθεται το ερώτημα: Γιατί εμείς σήμερα δεν προτιμούμε το δικό μας κρύο και καθαρό νερό και ρουφούμε διψασμένοι το θολό γλωσσικό νερό της Ευρώπης;

Πηγή: Νέος Κόσμος (neoskosmos.com)