Κι ένα παλιό Μπ(ου)χαρί…

Ένα παλιό Μπ(ου)χαρί που φωτογραφήσαμε πρόσφατα σε ορεινό χωριό της Λευκάδας…

Στα χωριά του Αλεξάνδρου, αλλά και σε άλλα χωριά της Λευκάδας, Μπ(ου)χαρί (το) αποκαλούνε κυρίως το τζάκι ή το γείσο του τζακιού που περιέβαλε τη γωνιά, αλλά και την καπνοδόχο (πήρε φωτιά το μπχαρί). Μπουχαριά κατασκεύαζε ο Λάκης Μανωλίτσης (Τσίτσας) κι όσα σώζονται ακόμη σε παλιά σπίτια των ορεινών οικισμών του Αλεξάνδρου είναι κυρίως δικές του δημιουργίες. Ο ίδιος έκανε και τους παλιούς φούρνους.

Μπ(ου)χαρί στα Κολυβάτα Αλεξάνδρου

Ήταν ο χώρος όπου μαζεύονταν τις κρύες μέρες του χειμώνα ολόκληρη η οικογένεια κι άρχιζαν τότε οι ιστορίες από τους μεγάλους, τους παππούδες και τις γιαγιάδες, που ξεκίναγαν συνήθως από τους Τούρκους και το Μπιζάνι για να φτάσουν στην πιο πρόσφατη ιστορία του τόπου μας. Τους Αμίτες (ΕΑΜίτες), τους Ιταλογερμανούς, το ξύλο, την τρομοκρατία και τις λεηλασίες από τις συχνές επιδρομές των κατσαπλιάδων στα χωριά μας. Κι όλα αυτά ανάκατα με άλλες ιστορίες για αερικά και νεράιδες, για σατανάδες και βρυκολάκους … για αφορισμούς. Που έπαιρναν μυθικές διαστάσεις στα παιδικά μας μυαλά.

Στο εσωτερικό μέρος του μπουχαριού θυμάμαι να κρεμούν τις π(υ)τιές (φυσική μαγιά από το στομάχι αμνοεριφίων) για να ξεραθούν που τις χρησιμοποιούσαν στη συνέχεια για να πήζουν το γάλα και να κάνουν το τυρί.

Όπως αναφέρει ο Νίκος Σαραντάκος, η λέξη «μπουχαρί» δεν υπάρχει σχεδόν σε κανένα λεξικό. Δεν υπάρχει στον Μπαμπινιώτη, δεν υπάρχει στο ΛΚΝ, δεν υπάρχει στο Μείζον Τεγόπουλου-Φυτράκη, δεν υπάρχει στο λεξικό του Παπύρου (τάχαμου όλης της ελληνικής), δεν υπάρχει στο Λεξικό του Δημητράκου το πολύτομο (ξανατάχαμου όλης της ελληνικής, που έχει όποια απίθανα άπαξ λεγόμενα κατέγραψε ο Ησύχιος αλλά στα νεοελληνικά σφυρίζει αδιάφορα). Ωστόσο, αν γκουγκλίσετε, θα προσανατολιστείτε περίπου τι είναι.

Γράφει ακόμη ότι μπουχαρί είναι η καμινάδα. Συχνά, είναι ειδικώς η πετρόχτιστη καμινάδα, όπως στη φωτογραφία, που τη βρήκα σ’ αυτό το ζαγορίσιο μπλογκ, σε άρθρο με τον ωραίο τίτλο «Η τέχνη του μάστορα στο μπουχαρί φαίνεται». Όπως βρήκα, είναι λέξη κυρίως της Θεσσαλίας και της Ηπείρου, αλλά και της υπόλοιπης βόρειας Ελλάδας, Μακεδονίας και Θράκης, ενώ υπάρχει και στη Λέσβο. Σε πολλά μέρη, ας πούμε στο Πήλιο, το λένε επίσης «ο μπουχαρής», που κάπως με παραξενεύει.

Το σάιτ periergos.gr σημειώνει ότι η λέξη είναι δάνειο από το ιδιωματικό τουρκικό buhari (καμινάδα), το οποίο, όπως έδειξε ο Κ. Καραποτόσογλου, ανάγεται στην πόλη Μπουχάρα. Δεν έχει σχέση με τον μπουχό. Γράφει ότι Μπουχαρί είναι κυρίως η καμινάδα. Λέω «κυρίως», επειδή σε μερικά μέρη μπουχαρί είναι και το τζάκι ή το γείσο του τζακιού. Είναι λέξη κυρίως της Θεσσαλίας και της Ηπείρου, αλλά ακούγεται και σε πολλές άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου (όχι πάντως στην Κρήτη ή τις Κυκλάδες). Σε πολλά μέρη, ας πούμε στο Πήλιο, το λένε επίσης ο μπουχαρής ή αλλού η μπουχαρή.

Σε ένα λαογραφικό αφήγημα από το Αιτωλικό, ο Κ. Κώνστας λέει ότι οι νοικοκυρές μπούκωναν το μπουχαρί με μια τούφα πουρνάρια για να μην μπουν τα παγανά, οι καλικάντζαροι.

Η ίδια δοξασία αναφέρεται και σε χωριά της Λευκάδας, όπως π.χ. το Δρυμώνα: «Αν τύχαινε να μπη κανένας στο σπίτ(ι) που ΄ρχόντανε απέξω αμέσως παίρνανε ένα δαυλί αναμμένο και ρίχνανε σπίθες μπροστά στη πόρτα «Να φύβγη το κακό» που μπήκε στο σπίτ(ι). Επιστεύανε ακόμη, πως τα μεσάνυχτα κατεβαίνανε απ΄ το μπουχαρί (καπνοδόχο) στο σπίτι. Γι΄ αυτό η νοικοκυρά πίθωνε (έκρυβε) όλα τα φαγιά, και το ψωμί καλά μη το μαγαρίσνε τα παγανά. Οι αλαφροΐσκιωτοι που τσ΄ βλέπανε, τσ΄ βλέπανε ψλούς (ψηλούς) με ουρά, κουτσούς και με γένεια σα τραγιά.» (Οι καλικάντζαρ΄(οι) (παγανά) – Λαϊκή δοξασία από το Δρυμώνα Λευκάδας).