Ψηφίδες της ιστορίας του τόπου μας: Μικρασιάτες πρόσφυγες στη Λευκάδα – Πρώτο Μέρος (της Μαρίας Ρούσσου)

Πρόσφυγες στο Κάστρο της Αγίας Μαύρας

Προσκεκλημένη ως εισηγήτρια με θέμα «Πρόσφυγες του 1922 στη Λευκάδα» ήταν η κα Μαρία Ρούσσου, Προϊσταμένη της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λευκάδας, στην 5η Συνάντηση του διεπιστημονικού σεμιναρίου με τίτλο «Διαδρομές Ιστορίας και Τέχνης στη Λευκάδα», που διοργάνωσε διαδικτυακά την Τρίτη 18 Ιανουαρίου 2022 το Κέντρο Νεότητας της Μητρόπολης Λευκάδας.

Μιλώντας γι΄ αυτό το άγνωστο σε ένα μεγάλο μέρος του κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας του τόπου μας, η κα Ρούσσου σημείωσε ότι η πρώτη προσπάθεια της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λευκάδας για να φωτιστεί το κομμάτι αυτό της ιστορίας ξεκίνησε το 1994, με τη συγκέντρωση σε πρώτη φάση κάποιων μαρτυριών και στοιχείων, όμως για κάποιο λόγο δεν υπήρξε την εποχή αυτή η αναμενόμενη αποδοχή με αποτέλεσμα να σταματήσει το εγχείρημα. Είκοσι περίπου χρόνια αργότερα, το 2015, που ξανάγινε η προσπάθεια τα πράγματα ήταν πολύ καλύτερα, όπως είπε η κα Ρούσσου, και αρκετοί ήταν οι άνθρωποι, έστω και δεύτερης τρίτης γενιάς, που δέχτηκαν να βοηθήσουν, τους οποίους και ευχαρίστησε.

Παραθέτουμε την απομαγνητοφωνημένη εισήγηση της κας Ρούσσου, σε δύο συνέχειες, με τη δημοσίευση σήμερα του πρώτου μέρους:

«Σιγά σιγά ο ένας με τον άλλο όλο και περισσότερο μας κατέθεταν κάποιες μαρτυρίες, τεκμήρια από τα αρχεία τους κλπ. Έτσι ελπίζουμε ότι θα φτάσουμε σε ένα σημείο να φωτιστεί αυτό το κομμάτι της ιστορίας του τόπου. Ο τίτλος της εργασίας είναι περίπου «Μικρασιάτες πρόσφυγες στη Λευκάδα 1922-2022». Όραμά μας είναι μέσα στο χρόνο αυτό που συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή να εκδώσουμε, αν μπορέσουμε, τουλάχιστον το πρώτο μέρος αυτής της έρευνας.

Η απογραφή, λοιπόν, του 1923 μας δίνει μία γεωγραφική κατανομή του εντυπωσιακού είναι αλήθεια αριθμού προσφύγων που κατέφυγαν στη Λευκάδα το 1922. Φαίνεται να είναι 5.690 άνθρωποι. Μάλλον είναι πιο κοντά στο έγκυρο αυτό το στοιχείο. Ο Πάνος Κουνιάκης βέβαια δίνει κάποια στιγμή 4.000 χιλιάδες και κάτι. Όπως και να ΄χει είναι κατά τη γνώμη μας ένας τεράστιος αριθμός. Εγώ δηλαδή όταν ξεκίνησα να κάνω αυτή την προσπάθεια και ρωτούσα και μόνιμους παλιούς κατοίκους, ιδιαίτερα της πόλης, μου λέγανε ναι, πως υπήρχαν δυο-τρεις οικογένειες κλπ. Κανείς δεν είχε την αίσθηση ότι είχε έρθει τόσος μεγάλος αριθμός. Κι΄ όμως. Ήταν πολλές χιλιάδες.

Πρώτη εγκατάσταση στο Κάστρο της Αγίας Μαύρας

Η πρώτη εγκατάσταση των προσφύγων έγινε μέσα στο Κάστρο της Αγίας Μαύρας. Αυτή η φωτογραφία (σ.σ. δες παραπάνω) έχει κυκλοφορήσει αρκετά. Είναι μπροστά στις εγκαταστάσεις του κάστρου που τώρα συντηρείται κιόλας αυτό το κομμάτι.

Ο «Παπά πρόσφυγας»

Ο «Παπά πρόσφυγας» π. Δημήτριος Θωματζίδης, εφημέριος του ΙΝ Αγίας Παρασκευής

Γνωστή φυσιογνωμία που θα μπορούσε να αποτελέσει άξονα είναι ο «Παπά πρόσφυγας». Ήταν ο π. Δημήτριος Θωματζίδης που ήταν ο εφημέριος του ΙΝ της Αγίας Παρασκευής. Εξ αφορμής του «Παπά πρόσφυγα» συγκεντρωθήκανε γύρω από την Αγία Παρασκευή, που μετά τελικά κατοικούσαν στην περιοχή, αρκετοί πρόσφυγες.

Ο παπά Γεράσιμος Ζαμπέλης -έχουμε εδώ ένα αρκετά εκτενές απόσπασμα από το σημείωμά του με τίτλο «Λευκάδα-Πόντος»- λέει σε ένα σημείο «και, έκθαμβοι ενώπιον του Ολύμπιου ύψους του μαρτυρίου του θα αποδεχθούμε το αδιαμφισβήτητο αποκαλυπτικό συμπέρασμα: Ο Πόντος και γενικότερα η Ρωμιοσύνη της Μικρασίας αποτελούν το πολύτιμο και διαχρονικό πνεύμονα του Ελληνισμού».

Από ένα έγγραφο της τότε Νομαρχίας -απαντώντας σε κάποιο ερώτημα του υπουργείου Εσωτερικών- απομονώνουμε το εξής «απαντώντας στο παραπάνω σχετικό έγγραφο, σας γνωρίζουμε ότι αποκαταστάθηκαν είκοσι εννιά (29) οικογένειες της Μικρασιατικής Καταστροφής με οργανωμένη δόμηση στην πόλη Λευκάδας και δεν εκκρεμεί άλλη περίπτωση». Το έγγραφο αυτό είναι του 2000.

Αφού μείνανε αρκετά χρόνια μέσα στο Κάστρο οι άνθρωποι αυτοί -εννοείται όχι σε ρόδινες πάντα συνθήκες-, πολλές οικογένειες, ιδιαίτερα το 1928, που έγινε μια μαζική να πούμε μετοίκηση έφυγαν. Ίσως ήταν 700 άνθρωποι και μετακινήθηκαν προς την Ανατολική Μακεδονία. Αρκετοί απ΄ αυτούς εγκατασταθήκανε σε μια περιοχή του Νομού Καβάλας, γύρω από μία περιοχή που λέγεται Σταυροχώρι. (σ.σ. Έτσι εξηγείται και το γεγονός που μου είχε επανειλημμένα αναφέρει εξ αγχιστείας συγγενής μου -ο πεθερός της αδερφής μου- ότι ο πατέρας του, Μικρασιάτης πρόσφυγας, είχε γεννηθεί στη Λευκάδα. Το επίθετό του ήταν Χορτίκογλου). Αρκετοί άλλοι είχαν εγκατασταθεί σταδιακά στην Πρέβεζα όπου και εκεί υπήρχε μεγάλος αριθμός προσφύγων, στη Νέα Σαμψούντα κλπ.

Και εγένετο συνοικισμός

Ο προσφυγικός συνοικισμός στη Νεάπολη Λευκάδας

Και εν έτει 1929 εγένετο προσφυγικός συνοικισμός. Ήταν τότε η Λευκάδα στο Νομό Πρεβέζης. Έγινε η απαλλοτρίωση και φτιάχτηκαν από το Υπουργείο Δημοσίων Έργων τα γνωστά μας πηλόπικτα ή πηλόχτιστα σπίτια εις περιοχήν Νεαπόλεως. Η περιοχή αυτή από χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας που μπορέσαμε να βρούμε είχε χαρακτηριστεί λιμνάζουσα. Η περιοχή δηλαδή αριστερά της σημερινής οδού Πεφανερωμένης. Για όποιος δεν είναι από την πόλη, είναι η οδός Πεφανερωμένης η γνωστή σε μας Κουζούντελη ή Κουζούμπεη με τη σωστή ονομασία. Δοθήκανε λοιπόν στους πρόσφυγες μικρά κομμάτια γης στην αριστερή κυρίως πλευρά της οδού Πεφανερωμένης, που αυτή η περιοχή στους χάρτες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας χαρακτηριζόταν βαλτώδης και γενικά ότι πλημμύριζε.

Ο προσφυγικός συνοικισμός στη Νεάπολη Λευκάδας

Οι πρόσφυγες βέβαια με το που πήραν τα οικοπεδάκια αυτά και φτιάξανε τα σπιτάκια τους, το πρώτο που είναι χαρακτηριστικό από πολλές αφηγήσεις ανθρώπων που γνώρισαν αυτή την εποχή, είναι ότι φτιάξανε πολύ ωραίους κήπους. Στη φωτογραφία μας φαίνεται ότι αυτοί οι ολάνθιστοι κήποι συχνά πλημμύριζαν και μετά, καθώς και τα σπιτάκια που ήταν χαμηλά.

Τα ώτα της πολιτείας δεν ήταν πάντα ευήκοα

Εδώ έχουμε ένα έγγραφο του 1974 που λέει «δι΄ επανειλημμένων αναφορών μας απευθυνθήκαμε προς υμάς, τον τότε Νομάρχη Λευκάδας και στο Υπουργείο Κοινωνικής Προνοίας το οποίο και διέταξε την εξέταση του αιτήματός μας, το οποίο υμείς ηγνοήσατε ως πρόσφυγες άστεγοι κατοικούντες εις τρώγλας γενικώς αποδειχθέντως και παρ΄ υμών και κατά την επίσκεψιν του τότε Νομάρχου, φωτογραφίες έχουμεν υποβάλλει, και νυν τας υπολοίπους υποβάλλομεν εις τον κ. Νομάρχην ητησάμεθα όπως μας χορηγηθεί στεγαστικόν δάνειον και ως σεισμόπληκτοι και ως πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής ίνα εξαφανιστεί το στίγμα τούτο από της κεντρικωτέρας οδού της νήσου και άποροι οικογένειαι λιγοσταί άλλωστε ως είμεθα διαβιώσουμε ανθρωπίνως και ησυχίας και ουχί εις τρώγλας. Εκ της Μικρασιατικής Καταστροφής και εντεύθεν εφόσον η πατρίς δεν ήτο εύπορον ουδέποτε εζητήσαμεν βοήθεια δι΄ ανέγερσιν κατοικίας όταν όμως ο χορός των εκατομμυρίων κλπ. κλπ.». (σ.σ. Τα ίδια αιτήματα είχε θέσει σε συντάκτη αθηναϊκής εφημερίδας το 1964 και ο τότε πρόεδρος του Σωματείου κατοίκων Νεαπόλεως Γερ. Λιβιτσάνος. [Δες εδώ]).

Είναι ένα από τα έγγραφα που δείχνει την πικρία των ανθρώπων αυτών. Όντως ένα μικρό μέρος, αυτές οι 29 οικογένειες αποκατασταθήκανε, αλλά πάρα πολλές άλλες δεν καταφέρανε να πάρουνε το περιβόητο κομμάτι, γιατί κάποιοι φαίνονταν να είχαν κάποια συνταξούλα ή οτιδήποτε, είτε δεν είχαν μεγάλες οικογένειες, είτε δεν είχαν αρκετά συνοδευτικά έγγραφα μαζί τους κλπ.

Αυτό είναι ένα απόσπασμα των παραχωρητηρίων με βάση τις αποφάσεις κτλ. «αναφερομένων εις την αποκατάστασιν των Αστών Προσφύγων ως και την σύμφωνην παρ΄ ημίν Συμβουλίου Προνοίας και Στεγάσεως» κλπ. «αποφασίζομεν: παραχωρούμεν και μεταβιβάζομεν κατά πλήρη κυριότητα και κατοχήν». Έτσι ήταν καρμπόν όλες οι παραχωρήσεις γι΄ αυτές τις τουλάχιστο 29 οικογένειες.

Εδώ είναι ένα απόσπασμα του Κτηματολογικού Διαγράμματος του Συνοικισμού Λευκάδος που δείχνει αυτά τα μικρά οικοπεδάκια που είχανε. Είναι η οδός Κουζούμπεη. Στην αριστερά πλευρά είναι αυτά τα οικοπεδάκια στα οποία χτιστήκανε τα μικρά σπίτια».

(συνεχίζεται)