Για τα εφυαλωμένα κεραμικά στην τοιχοποιία παλιών ναών

Εντοιχισμένο κεραμικό πάνω από την κόγχη του ιερού στο ναό του Αγίου Ιωάννη των Καραβιάδων στο Βουρνικά

Με αφορμή την πρόσφατη ανάρτησή μας για τον παλιό ναό του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου των Καραβιάδων, στο Βουρνικά Λευκάδας, και αναφορικά με τα εντοιχισμένα κεραμικά πάνω από την κόγχη του ιερού της εκκλησίας, αναγνώστης μας έστειλε το εξής σχόλιο:

Πάντα είναι ιδιαίτερο και εξόχως σημαντικό το θέμα που αφορά στις Ιερές Μονές και δε θα θίξω καθόλου την αναγκαιότητα συντήρησης, ανάδειξης, διάσωσης…

Είναι όμως αξιοπρόσεκτες κάποιες ιδιαιτερότητες που οι προσεκτικές αναφορές της σελίδας σας αναδύουν και δη τα εντοιχισμένα, σε ειδικές υποδοχές στην τοιχοποιία, ταπεινά αντικείμενα καθημερινής χρήσης εφυαλωμένα κεραμικά-αγγεία, πινάκια ανοικτού σχήματος, κούπες, κύπελλα, ποτήρια, σαλτσάρια και λυχνάρια, τα οποία κοσμούν τις εξωτερικές πλευρές σημαντικού αριθμού εκκλησιών της μεσοβυζαντινής και υστεροβυζαντινής περιόδου, αλλά και της πρώιμης νεότερης εποχής.

Πρόκειται για αγγεία που αρχικά κατασκευάζονταν για να χρησιμοποιηθούν σε καθημερινές ανάγκες των ανθρώπων, τα οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση απέκτησαν μία δεύτερη, διαφορετική της πρωταρχικής τους, χρήση. Η τελευταία αναδεικνύει τη διακοσμητική τους αξία, καθώς επιλέγονται μόνον εφυαλωμένα αγγεία, συνήθως με περίτεχνο διάκοσμο, για να εντοιχιστούν στις όψεις των μνημείων, μη δίνοντας έμφαση στην κατεξοχήν χρήση τους στο σερβίρισμα και την παράθεση της τροφής.

Έμειναν για χρόνια «παραμελημένα» στο περιθώριο του αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, το οποίο εστιάστηκε, δικαιολογημένα ίσως, στην αρχιτεκτονική και στη ζωγραφική ενός μεγάλου πολιτισμού.

Αυτά τα εφυαλωμένα επίλεκτα αγγεία, αναδεικνύονται σήμερα νέοι πρωταγωνιστές στον χώρο της έρευνας τόσο του Βυζαντίου, όσο και άλλων εποχών. Πέραν της ίδιας της αξίας τους σήμερα, κρύβουν ένα πλήθος από πληροφορίες για την εξέλιξη της τέχνης, τις τεχνικές διακόσμησης μέσα στους αιώνες, υπακούοντας στις διαφορετικές συνθήκες κάθε τόπου και στις ανάγκες της εποχής αλλά και της ζωής των ανθρώπων, της κοινωνίας με τις αλλαγές μέσα στους αιώνες.

Πάντως είναι γεγονός πως είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η Βυζαντινή Εφυαλωμένη Κεραμική και οι Τεχνικές Διακόσμησης, όπως και οι λόγοι διακόσμησης των ναών με συγκεκριμένα σύμβολα κ.λ.π.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:

Ερευνητικό πρόγραμμα «Εντοιχισμένα αγγεία σε ναούς της Ελλάδας: ένα ηλεκτρονικό corpus» που στεγάζεται, με την έγκριση της Διευθύντριας Ερευνών του Ι.Ι.Ε. κ. Άννας Λαμπροπούλου, στο ευρύτερο πρόγραμμα του Ινστιτούτου «Ιστορική Γεωγραφία του Ελληνικού Χώρου».

Σε πρώτο στάδιο, το πρόγραμμα επικεντρώνεται στον εντοπισμό, την καταγραφή και την τεκμηρίωση των εντοιχισμένων αγγείων σε ναούς της Αττικής, της Πελοποννήσου και της Κρήτης και εκπονείται σε συνεργασία με τις Εφορείες Αρχαιοτήτων Αθηνών, Ανατολικής Αττικής, Κορινθίας, Αχαϊας, Ηλείας, Αρκαδίας, Αργολίδας, Λακωνίας, Μεσσηνίας, Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου, Λασιθίου (πρώην 1η, 6η, 13η, 25η, 26η και 28η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων). Ένα μέρος του πλούσιου αυτού υλικού από τις τρεις αυτές περιοχές καθίσταται προσβάσιμο στον χρήστη μέσω του ιστότοπου του προγράμματος. Έχει ήδη προγραμματιστεί η επέκταση του προγράμματος στο σύνολο του ελλαδικού χώρου.

Ήδη οι καταγεγραμμένοι ναοί ξεπερνούν τους 400 με το πιο πολυπληθές δείγμα να εντοπίζεται στην Κρήτη. Με το δείγμα αυτό θα συγκριθούν τα στοιχεία που ήδη έχουν δημοσιευτεί για τους ναούς της βορειοδυτικής Ελλάδας, οι οποίοι επίσης κοσμούνται με εντοιχισμένα αγγεία. Έχει ήδη σχεδιαστεί η επέκταση της σχετικής έρευνας και στις άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου, όπως η κεντρική και βόρεια Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου, όπου εντοπίζονται ναοί με εντοιχισμένα αγγεία.

Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών – Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών – Αναστασία Γ. Γιαγκάκη