Τιμούμε τους Ζαβιτσάνους-Αρχοντοχωρίτες φαντάρους του Αλβανικού Έπους
Του Σπύρου Θ. Μήτση,
Δάσκαλος-Ερευνητής
Η Τοπική Ιστορία μέσα από αφηγηματικές μνήμες, κείμενα, ποιήματα και αυθεντικό φωτογραφικό υλικό για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου: Τιμούμε τους Ζαβιτσάνους-Αρχοντοχωρίτες φαντάρους του Αλβανικού Έπους.
Απόσπασμα από την εργασία που φέρει τον τίτλο: «ΤΟ ΑΡΧΟΝΤΟΧΩΡΙ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1940-1950» ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΑΠΕΤΑΝΙΟΥ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΣΤΑΘΗ ΑΝΤ. ΛΙΑΚΑ – ΚΑΠΕΤΑΝ ΦΟΥΡΤΟΥΝΑ.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: 1939-1944
ΕΛΛΗΝΟ-ΙΤΑΛΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1940
«Στην Ευρώπη είχε ήδη ξεκινήσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Στις 18 Ιουνίου 1940 ο δικτάτορας Μεταξάς εισάγαγε δελτίο στο ψωμί, στη ζάχαρη, τον καφέ, το ρύζι. Το ψωμί πουλιόταν ξερό… Στις 30 Ιουνίου βομβαρδίστηκαν από τους Ιταλούς δύο υποβρύχια στη Ναύπακτο, και στις 15 Αυγούστου έγινε ο τορπιλισμός της «Έλλης».
Τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, ο πρεσβευτής της Ιταλίας στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι επέδωσε στον Μεταξά τελεσίγραφο της ιταλικής κυβέρνησης. Με αυτό, η Ρώμη ζητούσε να επιτραπεί η ελεύθερη διέλευση ιταλικών στρατευμάτων, τα οποία θα κατελάμβαναν απροσδιόριστα «στρατηγικά σημεία» εντός της ελληνικής επικράτειας. Ο Μεταξάς, ερμηνεύοντας σωστά το λαϊκό αίσθημα, αρνήθηκε. Έτσι άρχισε ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος1».
Οι Αρχοντοχωρίτες πολεμούν το φασίστα Μουσολίνι στα βουνά της Ηπείρου. Αφηγηματικές μνήμες, κείμενα, ποιήματα και αυθεντικό φωτογραφικό υλικό!
Οι Αρχοντοχωρίτες γονείς και παππούδες μας, πήγαν στα βουνά της Ηπείρου να υπερασπιστούν τα πάτρια εδάφη τα οποία είχε παραβιάσει ο Φασίστας Μουσολίνι, ο συνεργάτης του Ναζιστή Χίτλερ. Ο αγώνας τους ήταν ενωτικός, μαζικός, εθνικός και αντιφασιστικός. Τη χρονική αυτή στιγμή οι Αρχοντοχωρίτες νέοι έκαναν το καθήκον τους, όχι στα πλαίσια του εθελοντισμού, αλλά από χρέος προς την Πατρίδα και τα ιδανικά της. Το ίδιο θα έκαναν και σε οποιοδήποτε άλλο λαό που απέβλεπε στην προσάρτηση και κατοχή των ελληνικών εδαφών.
Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου ο Μηχανικός Στάθης Αντ. Λιάκας, βρέθηκε να υπηρετεί τον εθνικό στρατό στο Λουτράκι Κορινθίας, με το αξίωμα του εφέδρου αξιωματικού του Μηχανικού Σώματος. Από εκεί βρέθηκε στο 29ο Σύνταγμα Πρέβεζας και στη συνέχεια πέρασε στις πρώτες γραμμές του πολέμου.
Μετά την αντεπίθεση του Νοεμβρίου έφτασε στους Αγίους Σαράντα, και λίγο πριν την κατάρρευση ακολούθησε τον εθνικό στρατό στα οχυρά Ρούπελ. ..
Πληθώρα μαρτυριών της εποχής καταγράφουν αφενός, τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις των κατοίκων και αφετέρου, τις στιγμές μεγαλείου που έζησαν: Ο Διονύσης Χρ. Κολλιάς, σε προφορική του μαρτυρία μας ανιστορεί το κλίμα που επικρατούσε στο Αρχοντοχώρι την ημέρα που κηρύχθηκε ο πόλεμος: «…ήταν 28η Οκτωβρίου, ημέρα Δευτέρα. Εκείνη την ημέρα οι Ιταλοί μας κήρυξαν τον πόλεμο. Την ίδια μέρα, αν και το χωριό μας ήταν ορεινό, έφτασε το τηλεγράφημα του Γενικού Επιτελείου Στρατού που έγραφε: «Γενική Επιστράτευση των κλάσεων 1930-1940». Με βάση το τηλεγράφημα, σχεδόν όλα τα νεαρά παιδιά του χωριού έπρεπε να παρουσιαστούν στο 24ο Σύνταγμα της Πρέβεζας και μερικοί στο ηρωικό 2/39 Σύνταγμα των Ευζώνων στο Μεσολόγγι.
Εκείνη την ημέρα επικρατούσε πανικός. Το χωνί αντηχούσε σε όλο το χωριό: «Κηρύχτηκε Πόλεμος! Κηρύχτηκε γενική επιστράτευση!», Κηρύχτηκε Πόλεμος! Κηρύχτηκε γενική επιστράτευση!» Οι καμπάνες του Αϊ- Σπυρίδωνα χτυπούσαν περίεργα, δαιμονισμένα, έπρεπε να φτάσει ο ήχος, τα θλιβερά νέα, σε κάθε κορφή και σε κάθε πλαγιά των γύρω Ακαρνανικών ορέων. Κι όταν οι καμπάνες σιώπησαν και τα μαντάτα διαδόθηκαν γρήγορα, οι νέοι γεωργοί και κτηνοτρόφοι έτρεξαν γρήγορα στα σπίτια τους και αφού οπλίστηκαν με δύναμη ψυχής κατέβηκαν στο σχολειό της Παναγιάς (σημ. ιατρείο) και άλλοι στο κοινοτικό γραφείο (σημ. σπίτι του Π. Λιάβα). Εκεί τους περίμεναν οι χωροφύλακες…
Μέσα σε λίγο χρόνο συγκεντρώθηκαν οι νέοι απ΄ όλες τις επιστρατευμένες κλάσεις: Αλέξανδρος Σκέντος, Επαμεινώνδας Αηδόνης, Θωμάς Γαρμπής, Σπύρος Γ. Μήτσης, Κώστας Μαρκαντώνης, Γάκιας Β. Καϋμενάκης, Επ. Αηδόνης, Σωτ. Τσίνας, Γ. Δ. Κρικώνης, Χρήστος Φράγκος, Αλέξης Σωκρ. Μήτσης, Θεόδωρος Σωκρ. Μήτσης (Ράκιας), Σωτήρης Παπαναστάσης, Σταύρος Παπαναστάσης, Νίκος Πιτσινέλης, Ιωάννης Φλώρος ή Γαϊτας (δάσκαλος του χωριού), Παναής Καϋμενάκης, Δημ. Καπότης, Θωμάς Λιοπύρης, Νάσος Κρίθημος, Ηλίας Κρίθημος, Γεράσιμος Κρίθημος, Σπύρος Κρίθημος, Γ. Καρκάσης, Β. Καϋμενάκης, Θεόδωρος Κρίθημος, Κ. Ντζουρπάνος, Μιχαήλ Ντζουροπάνος, Νίκος Δρακάς, Δημ. Μπαλώσος, Κώστας Ντζουροπάνος, Σπύρος Κακούρης, Δημ. Τσάκαλης… κ.ά.
Μαζί τους συστρατεύτηκα κι εγώ. Αφού παραταχθήκαμε, ξεκινήσαμε για την Πρέβεζα, το κέντρο κατάταξης-υποδοχής. Άλλοι επέλεξαν το θαλάσσιο δρόμο. Πήγαν στο Μύτικα και πήραν τη Βενζινάκατο. Άλλοι επέλεξαν το δρόμο, μέσω του χωριού Βάτος, που οδηγούσε στη Βόνιτσα. Τους πεζοπορώντες ακολούθησα κι εγώ. Όταν φτάσαμε στη Βόνιτσα συναντήσαμε και άλλους συντοπίτες. Από εκεί φύγαμε όλοι μαζί για την Πρέβεζα. Μόλις φτάσαμε στο λιμάνι μας παρέλαβαν οι στρατιώτες και μας οδήγησαν στο στρατόπεδο, όπου υπηρετούσε ο Κανδηλιώτης Ταγματάρχης Ν. Λύτρας. Εκεί, μέσα σε πολύ λίγο χρόνο, ντυθήκαμε στρατιώτες. Πήραμε οπλισμό και αρχίσαμε να εκπαιδευόμαστε στη χρήση των όπλων.
Μετά από λίγες μέρες φύγαμε από το κέντρο εκπαίδευσης για το μέτωπο. Κατά ομάδες κατευθυνθήκαμε άλλοι προς στα βουνά της Αλβανίας και άλλοι στα βουνά της Ηπείρου….». (…)
Κι ενώ εμείς ακολουθούσαμε μία πορεία προς το άγνωστο, πίσω στο χωριό οι γυναίκες όλες, και κυρίως οι μανάδες των στρατιωτών, τρέχανε αλαφιασμένες στις εκκλησίες και τα ξωκλήσια του χωριού για να ανάψουν καντήλια, λαμπάδες και κεριά, για να προσευχηθούν στην Παναγία, το Χριστό και στους αγίους που τιμούσανε…
[Ο στρατιώτης του αλβανικού μετώπου Διονύσης Κολλιάς, «λίγο πριν βρεθεί στην πρώτη γραμμή στα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας», αποτυπώνει με μελάνι και χαρτί τα συναισθήματα που νιώθει… και τα κοινωνεί στους οικείους του: «Σας στέλνω τη φωτογραφία μου με μελάνι βγαλμένη. Μήπως πεθάνω ή σκοτωθώ το σώμα μου να μένει;»!]2
«Από την Πρέβεζα πήγαμε στο μέτωπο», μαρτυρά ο 85/χρονος Αλέξης Σωκ. Μήτσης. «Δεν είχαμε όπλα καλά, κάτι λιανοτούφεκα είχαμε. Είχαμε όμως ψυχή, πίστη, θάρρος και γενναιότητα. Στο μέτωπο δεν είχαμε καλό εφοδιασμό, ούτε σχέδιο απόκρουσης του εχθρού. Στην αρχή δεν ήμασταν προετοιμασμένοι γιατί νομίζαμε ότι οι εχθροί θα επιτεθούν από τα βουλγαρικά σύνορα. Ούτε πιστεύαμε ότι θα νικήσουμε τόσο γρήγορα. Οι Ιταλοί είχαν πολλούς στρατιώτες. Είχαν 6 Μεραρχίες πεζικού, δύο Συντάγματα μία θωρακισμένη Μεραρχία. Εμείς είχαμε μία Μεραρχία στην Ήπειρο, μία στη Μακεδονία και ανάμεσά τους μία πυροβολαρχία.
Εμείς οι Αρχοντοχωρίτες ήμασταν στον ηπειρωτικό τομέα και είχαμε εντολές να επιβραδύνουμε την προχώρηση των Ιταλών ή να τους αναχαιτίσουμε. Ταγματάρχη είχαμε τον Ν. Παπαναστάση από τον Αστακό»3
[Ενθύμιο 1940, 24ον Σύνταγμα Πρέβεζας: Στην πρώτη φωτογραφία απεικονίζεται ο Αλέξης Σωκρ. Μήτσης (δεξιά) και ο α/ξάδερφός του Σπύρος (Πίπης) Γεωρ. Μήτσης (αριστερά). Στη δεύτερη φωτογραφία απεικονίζεται ο Θωμάς Γαρμπής. Οι φωτογραφίες μας δείχνουν στις προσωπικές στιγμές των στρατιωτών μας στο 24ο Σύνταγμα Πρέβεζας, λίγο πριν οδηγηθούν στην πρώτη γραμμή του Μετώπου].4
ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ
1. Το ανδραγάθημα5 του Επιλοχία του Αλβανικού Μετώπου, Μήτση Σωκρ. Θεοδώρου.
Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο πήρε μέρος και ο Θεόδωρος Σωκράτους Μήτσης (Ράκιας). Στην αφηγηματική του μαρτυρία μας ανιστόρησε τις συγκλονιστικές στιγμές που βίωσε στην πρώτη γραμμή του μετώπου:
«…Από τις αρχές του 1941 βρέθηκα στην πρώτη γραμμή του πολέμου με τον 7ο λόχο, του 2ου Τάγματος, του 24ου Συντάγματος Πρέβεζας. Στις 25-26 Ιανουαρίου, φτάσαμε κοντά στη βραχώδη κορυφογραμμή της Μπολένας την οποία είχαν καταλάβει οι φασίστες Ιταλοί του Μουσουλίνη. Εκεί τους επιτεθήκαμε και μετά από σκληρή μάχη κάναμε ανακατάληψη του υψώματος τρέποντας τον εχθρό σε φυγή.
[Η κορυφογραμμή της Μπολένας (ΒΑ της Χιμάρας)]
Μέσα στον καπνό και την αντάρα, με εφ’ όπλου λόγχη, μαζί με την ομάδα μου (Λοχίας του Λόχου), κάναμε μια περιπολία, με σκοπό την εύρεση και την αναχαίτιση τυχόν εναπομεινάντων ιταλικών ομάδων. Καθώς περιπολούσαμε είδαμε ανάμεσα απ’ τις πυκνές φυλλωσιές των δένδρων μία διμοιρία 25 Ιταλών στρατιωτών. Σταθήκαμε για κάμποση ώρα, ώσπου πέρασε από δίπλα μας, χωρίς να μας πάρουν είδηση. Εκείνη τη στιγμή, δεν δειλιάσαμε, μόνο κοιτάζαμε ο ένας τον άλλον και με τα μάτια υπολογίζαμε πώς να νικήσουμε τον ελάχιστο φόβο. Κείνη την ώρα οπλισμένος με πατριωτικό θάρρος προχώρησα στο ανδραγάθημα. Έδωσα το σύνθημα «έφοδοοος!», και τότε… όλοι μαζί οι συμπολεμιστές μου φωνάξαμε: Αέραααα!! Αέραααα!!! Οι Ιταλοί ξαφνιάστηκαν και χωρίς να φέρουν αντίσταση σήκωσαν τα χέρια ψηλά και παραδόθηκαν! Έτσι απλά, και ανέλπιστα! Κείνη τη στιγμή, χωρίς να το καταλάβουμε, γίναμε ήρωες! Στη συνέχεια τους βάλαμε στη γραμμή και τους οδηγήσαμε στο Τάγμα. ..»
[Έφοδος! Αέρααα! Αέρααα! Στιγμές πολέμου. Πίνακας του Τριχώνιου Νώντας Ρετζή.]
Το απροσδόκητο αυτό γεγονός μαθεύτηκε σε όλες τις γραμμές του μετώπου. Μαθεύτηκε και σε όλη τη διοίκηση του Συντάγματος. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα μαζεύτηκαν στο Τάγμα μας όλοι οι ανώτεροι μάχιμοι αξιωματικοί. Μας έδωσαν συγχαρητήρια και στη συνέχεια έστησαν ένα απερίγραπτο πανηγύρι. Μέσα στους ήχους των σαλπίγγων και των τραγουδιών παρασημοφορηθήκαμε όλοι οι ήρωες του υψώματος… Ιδιαίτερη αναφορά υπήρξε και στο πρόσωπό μου. Γι’ το ανδραγάθημα που έκανα με χαρακτήρισαν πατριώτη του Αλβανικού Μετώπου και με προβίβασαν σε «Επιλοχία της δόξας».
[Ο Επιλοχίας του Αλβανικού Μετώπου, επί ανδραγαθήματος, Μήτσης Σωκρ. Θεόδωρος, εκφράζει τα συναισθήματά του στην αγαπημένη του θεία, την γυναίκα που τον μεγάλωσε στα χρόνια της ορφάνιας του.]
Το πολεμικό αυτό γεγονός – το ανδραγάθημα αναφέρεται συχνά από πολλούς Ξηρομερίτες πολεμιστές του Μετώπου, όπως το Θωμά Γαρμπή, το Σπύρο Μήτση, τον Αλέξη Σκέντο, τον Σπ. Κακούρη, τον Αλέξη Μήτση, τον Χρήστο Φράγκο, τον Νίκου Πιτσινέλη, τον Γενναίο Πιτσινέλη, τον μετέπειτα στρατιώτη Γιάννη Π. Λιάκα, το Γιώργο Ι. Λιάκα, το Στάϊκο Απ. Τσίνα… κ. ά., αλλά και από τον Λοχία επί ανδραγαθήματος στο Αλβανικό Μέτωπο Διονύση Χρ. Κολλιά, ο οποίος με πατριωτική περηφάνια μας ανάφερε και το δικό του παρόμοιο βίωμα:
«… υπήρξαν πολλές ηρωικές μας πράξεις που δεν ειπώθηκαν, όπως αυτές στο ποτάμι «Μπολένα», στις Καλαράτες, στο οποίο επί μέρες και νύχτες απωθούσαμε τις αιφνιδιαστικές επιθέσεις των Ιταλών! Στις επί 6 μήνες συγκρούσεις (28 Οκτώβρη 1940 – 21 Απριλίου 1941 τραυματίστηκα δύο φορές, μα δεν λιποψύχησα. Άντεξα τον πόνο, το κρύο, την πείνα, τις ψείρες, τα χιόνια, … την απειλή του θανάτου…
Επέστρεψα στο χωριό μετά την κατάρρευση, όχι ηττημένος, αλλά νικητής και περήφανος, και τούτο το επιβεβαίωνε το επί ανδραγαθήματος στον πόλεμο προβιβασμός μου σε «Λοχία της δόξας»!
Η Μάχη της Μπολένας, Γενάρης του 1941
Η ηρωική πράξη του Θεοδώρου Σωκρ. Μήτση, στον πόλεμο κατά των συνεργατών φασιστών του Μουσολίνι και των Ναζιστών Γερμανών του Χίτλερ, ενέπνευσε τον λαϊκό μας ποιητή «Ζ», ο οποίος και μετέφερε τις αφηγήσεις του σε στίχους, για τις ανάγκες της επετειακής σχολικής γιορτής της 28ης Οκτωβρίου:
«Το Ανδραγάθημα του Επιλοχία»
Αυτός είχε την ψυχή να πάει να μαζέψει το νεκρό!
Πέρασε ανάμεσα από τα βόλια του εχθρού!
Έτσι αγωνίζονταν οι ήρωες στα χρόνια του σαράντα,
στα χρόνια τα σκληρά!
Γυρίζοντας του έπεσε το δίκοχο..
Μία σφαίρα Ιταλού πέρασε πάνω από το κεφάλι του,
Σφυρίζοντας..!
Όμως, δε λιγοψύχησε, δε δείλιασε.
Έφερε πίσω το νεκρό φαντάρο!
«Πήρε πίσω την Ελλάδα»!
Έφερε πίσω το νεκρό φαντάρο!
και μαζί, ένα δάφνινο στεφάνι
να βάλει στο σταυρό του!
[Ο Πίνακας μας εξιστορεί τις κακουχίες του πολέμου – τη σκληρή καθημερινότητα, διασώζει και αναδεικνύει πράξεις αυτοθυσίας και ηρωισμού! Είναι έργο του εκ Δρυμώνα Τριχωνίδας, λαϊκού ζωγράφου Νώντα Ρεντζή. Τον δημιούργησε με τα χρώματα και τα πινέλα του όταν ο πατέρας του του ιστορούσε στιγμές από τα χαρακώματα στα βουνά της Αλβανίας].
2. Γράμμα από το μέτωπο
Παρόμοιες εικόνες για τις μάχες και τις κακουχίες του πολέμου στα Αλβανικά βουνά -το Μέτωπο- μας περιγράφει το γράμμα που έστειλε στη μάνα του και ο Αρχοντοχωρίτης πολεμιστής, Κώστας Μαρκαντώνης6.
[Πίνακας του Τριχώνιου λαϊκού ζωγράφου Νώντα Ρεντζή (Μόνιμη έκθεση στο Πολεμικό Μουσείο)].
«Εν Κορυτσά 28 Δεκεμβρίου 1940
Αγαπητή μου μάνα και αδερφούλες μου, μάθετε πως η νίκη είναι δική μας, προχωρούμε μέσα στα αλβανικά χωριά και στις πόλεις ολοταχώς, σαν τα λιοντάρια ριχνόμαστε στις μάχες… ανίκητα παιδιά της Ελλάδας. Πραγματοποιώ τα όνειρα όπου διάβαζα στα μικρά μου χρόνια, να πολεμήσω και να γυρίσω νικητής. Αν μείνω μάνα εδώ στα αλβανικά βουνά θα στέκω φρουρός τις πατρίδας, θα φυλάγω τα σύνορά μας, θα γράψει κι η ιστορία για να μιμηθούνε το παράδειγμά μας τα νέα παιδιά: πως πολεμάμε μες τα χιόνια πεινασμένοι, με το ντουφέκι αγκαλιά, σφιχτά αγκαλιασμένο, μας τρώει η λέρα το κορμί και τ’ άρματα στη μέση, και όταν έχουμε λιακάδα μάνα, μαχόμαστε με τις ψείρες όπου μας πίνουν κι αυτές το αίμα, τότες θυμόμαστε την αδερφή και την μάνα. Σας γράφω να πλέξετε κι εσείς αδερφές μου κάλτσες και φανέλες και να τις στείλετε εδώ στα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας για τα αγαπημένα σας αδέρφια.
Σας χαιρετώ όλους και καλή αντάμωση. Είμαι καλά, είμαι καλά.»
Κων/νος Μαρκαντώνης7
Για να τιμήσει τη συμμετοχή του αδερφού του Κ. Μαρκαντώνη στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, ο Πάνος Μαρκαντώνης, έγραψε τους παρακάτω στίχους:
«Πολέμησα στην Κορυτσά/ Κλεισούρα και Χειμάρα,
όπου του Μουσολίνι ο στρατός/ υπέστηκε λαχτάρα.
Ο Τζήμας, το πυροβόλο έβαζε/ και δαύτο κελαηδούσε,
και ο Ιταλός αφώναζε/ τον Ντούτσε βλαστημούσε:
Οι Έλληνες μας πολεμούν/ με λύσσα και μανία,
γρήγορα πρέπει να φύγουμε/από την Αλβανία.»
3. «Λιποτάκτες εν καιρώ πολέμου»
Κατά τη διάρκεια του πατριωτικού πολέμου μία ομάδα Ξηρομεριτών στρατιωτών του Μετώπου αποτελούμενη από τους Π. Κ.., Γ. Κ…, Ν. Κ.., Χ. Φ.., Ν. Π…, Ν. Π.., Ν. Π.., Γ. Ρ.., και Σ. Μ… έλαβε ολιγοήμερη άδεια απουσίας από την γραμμή του πολέμου. Οι στρατιώτες επισκέφτηκαν τις οικογένειές τους, όμως, όταν ήρθε η ώρα να επιστρέψουν στη μάχιμη γραμμή προτίμησαν να κρυφτούν στις σπηλιές των γύρω Ακαρνανικών ορέων. Μάταια τους αναζητούσε στα πρωινά και τα βραδινά προσκλητήρια ο διοικητής του Τάγματος. Και μη μπορώντας να τους καλύψει, έκανε αναφορά στην κεντρική διοίκηση. Άλλωστε αυτό προέβλεπαν και οι νόμοι. Το τηλεγράφημα της μονάδας αναφέρονταν σε λιποταξία στρατιωτών. Το μήνυμα έφτασε πρώτα στο στρατολογικό γραφείο, όπου υπαύθυνος ήταν ο ανθυπολοχαγός, εκ της Ζαβίτσης καταγόμενος, αξιωματικός Γιάννης Καημενάκης (Αστακιώτης, απόφοιτος Γυμνασίου Λευκάδας). Με βάση το Στρατιωτικό Ποινικό Κώδικα και τη Δικονομία της εποχής «οπλίτης που διέπραττε λιποταξία σε πολεμική περίοδο, τιμωρούνταν με ισόβια φυλάκιση». «Εάν τρεις ή πλείονες στρατιωτικοί λιποτακτήσουν μετά προηγουμένην συμφωνίαν, είναι ένοχοι κακουργήματος και τιμωρούνται εν καιρώ μεν πολέμου, ενόπλου στάσεως, καταστάσεως εκτάκτου ανάγκης ή επιστρατεύσεως με ισόβια φυλάκιση».
Ο έφεδρος αξιωματικός, Ιωάννης Καημενάκης, μόλις διάβασε τα ονόματα των συγχωριανών του αναστατώθηκε. Και τούτο γιατί γνώριζε τις βαριές συνέπειες του παραπτώματός τους. Για να μην οδηγηθούν στο απόσπασμα ή για να μην τιμωρηθούν με ισόβια φυλάκιση οι χωριανοί του λιποτάκτες, έκρυψε την αναφορά (ακόμη και αυτή του οικ. «εχθρού», του Στ. Μ.). Με γρήγορες κινήσεις απέστειλε τηλεγραφικό μήνυμα στους απόντες στρατιώτες, αναφέροντάς τους τις συνέπειες του σοβαρού παραπτώματος, προτρέποντάς τους συγχρόνως να επιστρέψουν το ταχύτερο στο Τάγμα τους. Πράγμα που έγινε. Οι στρατιώτες επέστρεψαν στις μάχιμες θέσεις τους τάχιστα, ενώ ο αξιωματικός Ιωάννης Καημενάκης, «έθαψε» την αναφορά του διοικητή μέχρι ότου κατάρρευσε το μέτωπο και οι «πατριώτες» Ξηρομερίτες φαντάροι μας γύρισαν στα πάτρια εδάφη τους «ελεύθεροι»….. και αντικομμουνιστές! (…)
4. Οι Αρχοντοχωρίτες αποφασισμένοι να υπερασπιστούν το Μύτικα
Για τη συμμετοχή των Αρχοντοχωριτών στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, ο εκ Ζαβίτσης καταγόμενος αείμνηστος στρατηγός Δημήτριος Σπ. Ζέρβας, γράφει στην εφημερίδα «Αλυζία», Οκτ. 2010, τα παρακάτω:
«…ενώ τα ελληνικά στρατεύματα στην Αλβανία προχωρούν και συνεχίζουν τον αγώνα νικηφόρα και δοξασμένα (….), στο Μύτικα… έχουν τηλεφωνήσει στην αεράμυνα ότι ένα Ιταλικό υδροπλάνο χτυπημένο από τα αντιαεροπορικά στην Πρέβεζα, έπεσε στη θάλασσα.(…) Επειδή κάθε κίνηση βενζινόπλοιου στη θάλασσα απαγορεύονταν τη νύχτα, λένε ότι ο χτύπος που ακούγεται είναι από αυτό το αεροπλάνο. Έτσι, έξω από το καφενείο του Φίλια, ο Αστυνόμος έχει μαζέψει τους Μυτικιώτες, που βρίσκονται στην αγορά και τους λέει να πάνε στα σπίτια τους και να ξετρυπώσουν ότι όπλα έχουν και να είναι έτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο. Επίσης τηλεφώνησαν και στα γύρω χωριά να κατέβουν μερικοί με τα όπλα τους. Ο Νάκος ο Σιδερωμένος, φύση φοβητσιάρης, μισό ’κλαιγε και φώναζε να ειδοποιήσουν στη Ζάβιτσα (Αρχοντοχώρι), που όλοι τους έχουν όπλα να κατέβουν για να αντιμετωπίσουν τυχόν Ιταλούς που θα βγουν από το υδροπλάνο. Επίσης είχε ειδοποιηθεί και το καταδιωκτικό Α3 του Λιμενικού να καταπλεύσει στον Μύτικα που έχει και πυροβόλο (αεράμυνα)…..». Το μαντάτο το πήρε ο μαϊστρος και οι ρεματιές του Βάρνακα και της Ζάβιτσας και το επαναλάμβαναν πολλές φορές, μέχρι που από στόμα σε στόμα, έφτασε στους Ζαβιτσάνους. «Ιταλοί στο Μύτικα»! «Ιταλοί στο Μύτικα»! Αμέσως συγκεντρώθηκαν 50-60 Ζαβιτσάνοι8 και «οπλισμένοι σαν αστακοί με αρμάθες και φυσέκια έτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο, και σε πολύ λίγο χρόνο έφτασαν στο Μύτικα…. Η επόμενη μέρα που ξημέρωσε βρήκε το Μύτικα σε πλήρη ηρεμία και γαλήνη. Ευτυχώς ο θόρυβος δεν ήταν από το υδροπλάνο, αλλά από μια κινούμενη παράνομα βενζινάκατο».(…)»
5. Φονευθέντες Αρχοντοχωρίτες στρατιώτες στον ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940-41
Σύμφωνα με τα στοιχεία των Αρχοντοχωριτών πολεμιστών, που αντλήθηκαν και στη συνέχεια επεξεργάστηκαν από το Βιβλίο «Λησμονημένοι Μαχητές» του Ν. Θ. Μήτση, το άρθρο στην εφημερίδα «Ξηρόμερο» του Μπάμπη Κουβέλη, Ιούλιος-Σεπτ. 2001, καθώς και τη «Λευκή Βίβλο» του ΓΕΣ, Ε. Χούσος, στρ. ε.α.,
«μεταξύ των 12.000 φονευθέντων ή θανόντων στρατιωτών του Ελληνο-Ιταλικού Πολέμου και των 1.000 αξιωματικών» ήταν και οι Αρχοντοχωρίτες στρατιώτες, Παπαναστάσης Κ. Σταύρος και Σκέντος Ν. Ιωάννης:
Στοιχεία Ταυτότητας:
Όνομα Επίθετο: Παπαναστάσης Σταύρος
Έτος Γέννησης: 1915
Τόπος Καταγωγής: Αρχοντοχώρι
Επαρχία: Ξηρόμερο
Νομός : Αιτ/νία
Στρατιωτική Μονάδα: Στρατιώτης του 24 ου Σ. Π
Ημερομηνία και το πεδίο μάχης, όπου άφησε την τελευταία του πνοή για το μεγαλείο και τη δόξα της πατρίδας μας: Φονεύθηκε στην Κότσικα Θεσπρωτίας στις 10 Νοεμβρίου 1940.
Στοιχεία Ταυτότητας:
Όνομα Επίθετο: Σκέντ(ζ)ος Ιωάννης του Νικολάου
Έτος Γέννησης: 1909
Τόπος Καταγωγής: Αρχοντοχώρι
Επαρχία: Ξηρόμερο
Νομός : Αιτ/νία
Στρατιωτική Μονάδα: Στρατιώτης του 24ου Σ. Π
Ημερομηνία και το πεδίο μάχης, όπου άφησε την τελευταία του πνοή για το μεγαλείο και τη δόξα της πατρίδας μας: Πέθανε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Πρέβεζας στις 5 Νοεμβρίου 1940.
ΥΓ: ΜΗΤΣΗΣ ΣΩΚΡ. ΘΕΟΔΩΡΟΣ
Ο Μήτσης Σωκρ. Θεόδωρος, γιος του Σωκράτη και της Τασούλας Δρακά, γεννήθηκε στο Αρχοντοχώρι όπου και έμαθε τα πρώτα εγκύκλια γράμματα από το Λευκαδίτη δάσκαλο, Τιμολέων Μεσσήνη. Κατά τον Νίκο Θ. Μήτση «το 1940 κλήθηκε να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία στον 7ο Λόχο, του 2ου Τάγματος, του 24ου Συντάγματος Πρέβεζας με το βαθμό του Λοχία.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, έλαβε μέρος στη μάχη της Μπολένας, 25-26 Ιανουαρίου 1941, όπου διακρίθηκε για τον ηρωισμό και τον πατριωτισμό του. Για τη ενεργή και αξιέπαινη δράση του στη μάχη της Μπολένας προτάθηκε από τον Ταγματάρχη μου, και πήρε ο βαθμός του Επιλοχία επί ανδραγαθήματος». Με την κατάρρευση του μετώπου επέστρεψε στο χωριό του όπου ασχολήθηκε με την κτηνοτροφία.
Με το τέλος της Κατοχής, ο Θεόδωρος Σωκρ. Μήτσης, κλήθηκε στις 29 Δεκέμβρη 1945 στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Σύρου, όπου και εκπαιδεύτηκε για δύο χρόνια ως έφεδρος αξιωματικός του Εθνικού Στρατού.
Με το πέρας της δίχρονης εκπαίδευσής του απαλλάχθηκε της υποχρέωσής του να παρουσιαστεί στο μέτωπο Γράμμο-Βίτσι, λόγω της συμμετοχής στον εμφύλιο πόλεμο της κλάσης του μικρότερου αδερφού του Ευθύμιου.
Μετά την νόμιμη άρνησή του αποτάχθηκε από το στρατό, στις 29 Οκτωβρίου 1947, με το βαθμό του Ανθυπασπιστή.
[Ενθύμιο: ο Μήτσης Σωκρ. Θεόδωρος, έφεδρος Αξιωματικός στη Σχολή Σύρου (20-8-1946)].
Στην περίοδο του εμφυλίου (1947), λόγω της στρατιωτικής του πορείας και της εγγράμματης προσωπικότητάς του (τελειόφοιτος του 6/ταξίου ή του δίχρονου ελληνικού σχολείου (4+2) διορίστηκε, με το βαθμό του Λοχαγού, στα ΜΕΑ (ιδρύθηκαν από το στρατό σε συνεργασία με το υπουργείο Εσωτερικών, από τον Οκτώβριο του 1946). Η ουδέτερη στάση ή η μη ενεργή δράση της οικογενείας στον αδελφοκτόνο εμφύλιο πόλεμο συνέβαλαν στο να αρνηθεί και πάλι τους τίτλους… και να καταφύγει στα βουνά ασχολούμενος αποκλειστικά με την κτηνοτροφία.
Παντρεύτηκε τη Σπυριδούλα Κ. Καρφή και απέκτησε 4 παιδιά (Νίκο, Σπύρο, Λάμπρο και Χριστίνα)
Απεβίωσε το Μάρτη του 1989 σε ηλικία 70 ετών.
[Τιμητικό δίπλωμα με μετάλλιο (Έπαινος από το ΥΠΕΑ) και πιστοποιητικό εκδούλευσης του Επιλοχία, Μήτση Σ. Θεοδώρου, για τη συμμετοχή του στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο (αρχείο Ν. Θ. Μήτση)]
(…)
Τέλος,
Η ανάδειξη πτυχών της αγωνιστικής συνεισφοράς Αρχοντοχωριτών στρατιωτών του Αλβανικού Μετώπου (έναρξη της αντίστασης..), μέσα από την παρουσίαση αφηγηματικών μνημών, πινάκων ζωγραφικής, αυθεντικών φωτογραφιών, ανάπτυξη συναισθημάτων σε κείμενα, ποιήματα και φωτογραφίες …, είναι αναζωογονητική για την Τοπική Ιστορική Μνήμη.
______________________________________________________
1
2
3
4
5
6
7
