Τοπικές ποικιλίες της Λευκάδας που έχουν αποθηκευτεί σε Τράπεζες Γενετικού Υλικού (Από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Γ. Θωμά «Οι Τοπικές Ποικιλίες της Λευκάδας»)

Με τη βοήθεια της βάσης δεδομένων του Ευρωπαϊκού Καταλόγου των Γενετικών Πόρων (EURISCO-http://eurisco.ecpgr.org), βρέθηκε πως εκτός από την Ελληνική Τράπεζα γενετικού υλικού στη Θεσσαλονίκη, δείγματα από τη Λευκάδα υπάρχουν και στην Πολωνία (Plant Breeding and Acclimatization Institute, Radzikow, Poland).

Τα δείγματα αυτά είναι είτε καλλιεργούμενα φυτά, είτε άγριοι συγγενείς των καλλιεργούμενων ειδών από τους οποίους προέκυψαν εξελικτικά τα σημερινά καλλιεργούμενα φυτά και επομένως είναι δυνατόν να φανούν χρήσιμοι σε προγράμματα βελτίωσης των τελευταίων.

Το υλικό που συλλέχθηκε από την Τράπεζα Γενετικού Υλικού της Θεσσαλονίκης μπορεί να χωριστεί σε δύο φάσεις συλλογής. Η πρώτη αποτελείται από δείγματα που συλλέχθηκαν στις αρχές τις δεκαετίας του 1980 και θα ομαδοποιηθούν μαζί για πρακτικούς λόγους. Τον Ιούλιο του 1980 συλλέχθηκαν 13 δείγματα του γένους Beta (3 Beta vulgaris και 10 Beta maritima), τον Ιούλιο του 1983 συλλέχθηκαν 8 δείγματα Vitis vinifera, ενώ υπάρχει και ένα δείγμα μαλακού σιταριού (Triticum aestivum) του 1982. Η δεύτερη φάση συλλογής πραγματοποιήθηκε το 2006 σε τρία νησιά του Ιονίου Πελάγους (Ιθάκη, Κεφαλονιά και Λευκάδα). Από την Λευκάδα συλλέχθηκαν συνολικά 44 δείγματα φυτών. Στον Πίνακα 4 φαίνεται το υλικό ανά είδος που συλλέχθηκε σε κάθε περίπτωση από την τράπεζα γενετικού υλικού της Θεσσαλονίκης. Παρατηρούμε την μεγάλη διαφορετικότητα των δειγμάτων που συλλέχθηκαν στις αρχές του 1980 σε σχέση με το 2006. Η συλλογή των αρχών του ’80 φαίνεται να είναι προσανατολισμένη σχεδόν αποκλειστικά σε φυτά του γένους Beta (παντζάρι) και Vitis (άμπελος). Μοσχεύματα αμπέλου μεταφέρθηκαν στην Θεσσαλονίκη όπου και φυτεύτηκαν. Σημειώνεται πως οι ποικιλίες του Πίνακα 5 αποτελούν ουσιαστικά τη συλλογή του 1983. Αντιθέτως, το 2006 η συλλογή είχε ευρύτερη στόχευση ώστε να συλλεχθούν πολύ περισσότερα είδη που ανήκουν σε διάφορες κατηγορίες (σιτηρά, κηπευτικά, ψυχανθή, φυτά για βόσκηση, φαρμακευτικά κ.ά.) τονίζοντας την ανάγκη να σωθεί και να μελετηθεί όσο γίνεται μεγαλύτερος αριθμός ειδών. Στον Πίνακα 4 φαίνονται επίσης 3 δείγματα (Λαθούρι, Φακή και Μπιζέλι) που συλλέχθηκαν το 2006 στην Καρυά και φυλάσσονται στο Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων.

Πίνακας 4: Το γενετικό υλικό της τράπεζας της Θεσσαλονίκης, του Μ.Α.Ι.Χ. και της Πολωνικής τράπεζας γενετικού υλικού που συλλέχθηκε από τη Λευκάδα. Πηγή: http://www.eurisco.ecpgr.org, G. Laghetti κ.ά. (2009). Σε παρένθεση η ακριβής χρονολογία συλλογής για τα δείγματα των αρχών του ’80.

Πίνακας 5: Τοπικές Ποικιλίες Αμπέλου σε φυτείες συλλογών του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. Πρόκειται για το υλικό που συλλέχθηκε το 1983 (βλ. πίνακα 4)

Η Τράπεζα Γενετικού Υλικού συνέλεξε το 2007-2008 από την Λευκάδα τις παρακάτω ποικιλίες: Λαγόρθι, Θειακό, Μυγδάλι και Δίβρωμο (Έκθεση συλλογών ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε 2008).

Σημειώνεται ότι διαφορετικές ονομασίες δεν σημαίνει αυτόματα και διαφορετικές ποικιλίες ούτε ότι είναι αποκλειστικά ποικιλίες της Λευκάδας. Για παράδειγμα ο Κοτίνης (1985) θεωρεί το Περαχωρήτικο σαν παραλλαγή του Σαββατιανού (βλέπε επίσης και Πίνακα 6). Επίσης, οι Banilas κ.ά. (2009) και Labra κ.ά. (2003) αναφέρουν πως στην Κύπρο καλλιεργείται έστω και σε περιορισμένες ζώνες, η ερυθρή ποικιλία «Λευκάδα», η οποία είναι συνώνυμη με το «Βερτζαμί», το οποίο καλλιεργείται ευρέως στη νήσο Λευκάδα. Λανθασμένα λοιπόν θεωρείται από πολλούς Κύπριους αμπελοκαλλιεργητές ως γηγενής της Κύπρου ποικιλία (http://www.winesofcyprus.co.uk/MS_1.html). Η ποικιλία αυτή παράγει κρασί με έντονο χρώμα, δυνατό αλλά διακριτικό άρωμα και με ιδιαιτέρως στυφή γεύση, γεγονός που οφείλεται στις δριμείς τανίνες της. Συνολικά 1100 στρέμματα από την ποικιλία «Λευκάδα» καλλιεργούνται στην Κύπρο, στις περιοχές της Πάφου και της Λεμεσού (http://www.cypruswineries.org/index.php?id=10). Το Βερτζαμί (ή Βαρτζαμί) έφεραν στην Λευκάδα πιθανότατα οι Ενετοί το 1684, όπως υποστηρίζουν και οι Labra κ.ά. (2003). Οι ίδιοι ερευνητές εξέτασαν τις σχέσεις των ποικιλιών αμπέλου Βερτζαμί με τις Ιταλικές ποικιλίες Marzemino, Barzemino και Balsamina, που ανήκουν στην ίδια ομάδα, και παρ’ ότι διαπίστωσαν ότι γενετικά είναι συγγενείς μεταξύ τους, αποτελούν διαφορετικές ποικιλίες. Θεωρούν ότι το Βερτζαμί είναι βιότυπος της αρχαίας ιταλικής ποικιλίας Marzemino. Από την εργασία της Μπινιάρη (2000) φαίνεται ότι το Βερτζαμί είναι μια διακριτή ποικιλία, ενώ το Γουστολίδι με την Άσπρη ρομπόλα έχουν υψηλό βαθμό γενετικής συγγένειας.

Πίνακας 6: Ποικιλίες Αμπέλου που καλλιεργούνται στη Λευκάδα σύμφωνα με την βάση δεδομένων της Ελληνικής Αμπέλου (Greek Vitis Database- http://gvd.biology.uoc.gr/gvd/index.htm) (συνεχίζεται)

‡ Σκούρο χρώμα ράγας σημαίνει κάποιο από τα ακόλουθα: Μαύρο ή Κόκκινο ή Μπλε

‡‡ 0=Δεν ανήκει σε κάποια συλλογή, 1=Συλλογή του Ινστιτούτου Αμπέλου (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.- Λυκόβρυση Αττικής), 2=Συλλογή του Εργαστηρίου Αμπελουργίας (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), 3=Συλλογή του Ινστιτούτου Γεωργίας και Αμπελουργίας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.- Κατσάμπας, Ηράκλειο Κρήτης), 4=Συλλογή του Εργαστηρίου Φυσιολογίας Φυτών και Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ηράκλειο, 5=Κτήμα Μπουτάρη, Σκαλάνη, Ηράκλειο Κρήτης, 6=Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.- Θέρμη, Θεσσαλονίκη), 7=Ινστιτούτο Αμπελουργίας και Γεωργίας (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε. – Γαστούνη), 8=Αμπελουργική Ένωση Σαντορίνης.

Στην τράπεζα γενετικού υλικού στο Radzikow της Πολωνίας (Plant Breeding and Acclimatization Institute, Radzikow, Poland) βρίσκονται 12 δείγματα από την Λευκάδα τα οποία συλλέχθηκαν το 1999 (Πίνακας 4). Η συγκεκριμένη συλλογή εστιάζει περισσότερο στο καρότο (3 δείγματα Daucus muricatus και 1 δείγμα Daucus bicolor) και στον άγριο συγγενή του, Daucus carota (άγριο καρότο-4 δείγματα).

Πηγή: Γιώργος Κούρτης Λευκάδα