Καταγραφή Μηνιαία των εν τη Αλληλοδιδακτική Σχολή Μαθητών του Χωρίου Αλεξάνδρου

Ένα σημαντικό αχρονολόγητο έγγραφο έφτασε στα χέρια μας που καταδεικνύει την λειτουργία Αλληλοδιδακτικής Σχολής στην περιοχή του Αλεξάνδρου Λευκάδας στα μέσα περίπου του 19ου αι.. Στο έγγραφο καταγράφονται τα ονοματεπώνυμα 35 κατοίκων της ευρύτερης περιοχής, συμπεριλαμβανομένων και κατοίκων του διπλανού χωριού Πλατύστομα, κρίνοντας από τα επίθετα, καθώς και το μηνιαίο ποσό που κατέβαλε ο καθένας για τη λειτουργία του σχολείου.

Εκ πρώτης όψεως αυτό που εντυπωσιάζει είναι η καλλιγραφία των γραμμάτων. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι την εποχή εκείνη άκμαζε ακόμη το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στους Σκάρους «όπου οι Ιερομόναχοι ήταν συνήθως οι εγγράμματοι που γίνονταν παπάδες και διεκδικούσαν το αξίωμα του ηγουμένου. Ήταν οι λόγιοι της εποχής που αποκαλούνταν ελλογιμότατοι και ιεροδιδάσκαλοι για τη σχετική τους μόρφωση» (Σπύρος Σούνδιας, «Οι Ηγούμενοι του Μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου στους Σκάρους Λευκάδας»). Ίσως μάλιστα κάποιοι από αυτούς να δίδαξαν και στην Σχολή.

Σε μια ερασιτεχνική προσπάθεια που κάναμε να χρονολογίσουμε το έγγραφο, βάσει του περιεχομένου του και των ονοματεπωνύμων που καταγράφονται σε αυτό, θα λέγαμε ότι γράφτηκε γύρω στη δεκαετία του 1840-1850. Στις συμβολαιογραφικές πράξεις που περιγράφονται στο βιβλίο του Ν. Βερνίκου «Καρυά Λευκάδας, 1827-1829, Νοταριακά κείμενα» απαντώνται κάποια ονοματεπώνυμα που ίσως και να σχετίζονται με αυτά που αναφέρονται στο εν λόγω έγγραφο. Πάντα βέβαια με την επιφύλαξη αφού είναι γνωστό ότι πολλοί Αλεξανδρίτες είχαν -και έχουν ακόμη- το ίδιο ονοματεπώνυμο. Παραδείγματος χάρη, στις συμβολαιογραφικές πράξεις διαβάζουμε τα εξής ονόματα: Κωσταντής Δαμιανής ποτέ Θοδωρή, Ζαφείρης Κολυβάς ποτέ Δημητρίου, Πάνος Μανωλίτσης ποτέ Σπύρου, Γιώργος Μανωλίτσης ποτέ Στάθη, Φίλιππος Σούνδιας ποτέ Παναγιώτη, ενώ αντίστοιχα στο έγγραφο για την Αλληλοδιδακτική Σχολή αναφέρονται μεταξύ άλλων οι: Θεόδο. Δαμιανής, Δημήτριος Κολυβάς, Σπυρίδων Μανωλίτσης, Ευστάθιος Μανωλίτσης, Παναγιώτης Σούνδιας.

Την εποχή εκείνη η Λευκάδα όπως και όλα τα Επτάνησα βρισκόταν υπό την Αγγλική «προστασία» (1810-1864) η οποία φρόντισε κατά το δυνατόν για την εκπαίδευση. Το 1820 η Ιόνιος Γερουσία με πρόταση του Ύπατου Αρμοστή Μαίτλαντ είχε ορίσει «Άρχοντα» της εκπαίδευσης τον Γκίλφορντ (Guilford). Αυτός οργάνωσε τη δημόσια εκπαίδευση του Ιονίου Κράτους δημιουργώντας τρεις κύκλους εκπαίδευσης. Στην κατώτερη, που παρακολουθούσαν αγόρια και κορίτσια σε όλα τα μεγάλα χωριά και τις πόλεις, εισήγαγε το αλληλοδιδακτικό σύστημα διδασκαλίας των Bell και Langaster, όπως το εναρμόνισε στις ελληνικές ανάγκες ο συνεργάτης του Αθανάσιος Πολίτης (Νίκος Κ. Κουρκουμέλης δ.φ., Εγκώμιον ενός μεγάλου φιλέλληνα, Εφημ. Ερμής Ζακύνθου).

Ο Α. Πολίτης είχε γεννηθεί στη Λευκάδα την τελευταία δεκαετία του 18ου αι., είχε σπουδάσει Ιατρική στην Παβία και Χημεία στο Παρίσι και είχε διδάξει επί πολλά έτη Χημεία στην Ιόνιο Ακαδημία. Είχε επίσης σπουδάσει το σύστημα της αλληλοδιδακτικής μεθόδου διδασκαλίας και το 1819 ή 1820 ίδρυσε αλληλοδιδακτικό σχολείο στη Λευκάδα στηριζόμενος στην οικονομική συνδρομή τοπικών παραγόντων (Β. Σαλβάνος. Κουρκουμέλης).

Για τη στελέχωση των προκαταρκτικών σχολείων στα Ιόνια νησιά ο Γκίλφορντ πρότεινε να αξιοποιηθούν οι πολλοί «αμαθείς ιερωμένοι», που έκαναν τον δάσκαλο αμειβόμενοι από τους μαθητές ή τους κηδεμόνες των μαθητών, αφού πρώτα εκπαιδευτούν στην αλληλοδιδακτική μέθοδο διδασκαλίας παρακολουθώντας σχετικά μαθήματα στο αλληλοδιδακτικό σχολείο του Αθανασίου Πολίτη, στη Λευκάδα. Η ίδρυση του προαναφερθέντος αλληλοδιδακτικού σχολείου, όπως και άλλων παρόμοιων που ακολούθως λειτούργησαν στο νησί της Λευκάδας με καταβολή διδάκτρων από τους γονείς των μαθητών, δεν ήταν αποτέλεσμα κυβερνητικής επιλογής και απόφασης· ήταν αποτέλεσμα προοδευτικής ιδιωτικής πρωτοβουλίας, η οποία, στην πράξη, προηγήθηκε της κρατικής μέριμνας (Σπύρος Γ. Κάντας, «Η ίδρυση των πρώτων σχολείων στην εξοχή της Κέρκυρας»).

Η φοίτηση των αρρένων στα σχολεία ήταν υποχρεωτική και όταν οι γονείς δεν έστελναν τα αγόρια τους στο σχολείο τιμωρούνταν και οι γονείς και τα παιδιά και τα γαϊδούρια τους με βαριά αγγαρεία. Αναφέρεται μάλιστα το παράδειγμα ότι όταν ο Λόρδος Ύπατος Αρμοστής Φρέντερικ Άνταμ (1824-1832) επισκέφθηκε μια Σχολή για να δει πόσοι μαθητές φοιτούν ευχαριστήθηκε και αφού ο δάσκαλος για να τον κολακέψει του είπε ότι οφείλεται σ΄ εκείνον, τότε αυτός σχεδίασε στο τοίχο έναν γάιδαρο κι είπε στον δάσκαλο ότι σ΄ αυτόν οφείλεται, δηλαδή το γάιδαρο επειδή και ο γάιδαρος, που ήταν τότε απαραίτητος για τους γεωργούς των χωριών, πήγαινε αγγαρεία αν δεν πήγαιναν τα παιδιά σχολείο (Πάνος Βρ. Κασιμάτης, «Η Αλληλοδιδακτική Σχολή Μηλαπιδέας Λιβαδίου», Εφημ. Παγκυθηραϊκή, Αριθ. Φύλλου 101).

Διάφορα έγγραφα εμφαίνοντα τις παρουσίες και απουσίες μαθητών στις αλληλοδιδακτικές σχολές των Κυθήρων παρουσιάζει ο Πάνος Βρ. Κασιμάτης. Παραδείγματος χάρη: «Πιστοποιώ ότι του Εμμανουήλ Δευτεραίου ο υιός ήλθε εις το σχολείον και έχει κτήμα (= γάιδαρο) και εις ένδειξιν της αληθείας του εδώθη το παρόν. Εκ της Σχολής Λιβαδίου, 31 Αυγούστου 1825. Ο Διδάσκαλος Παναγιώτης Κασιμάτης». Άλλο έγγραφο: «Γνωστοποιών ότι ήλθεν εις την Σχολήν μας ο Πολυχρόνης Ζαντιότος του Σταμάτη χρ.(όνων) 8 έχων κι εν ζώον το οποίον ελευθερώνεται από την αυθεντικήν αγγαρίαν. Εδώθη τας 13 Ιουλίου 1825. Ε.Ν. Παύλος Σκούφος Πελοπίδου, Διδάσκαλος Σχολής Ποταμού». Όπως καταφαίνεται από τα ανωτέρω επίσημα έγγραφα η αγγαρεία ήταν υποχρεωτική και για τους ανθρώπους και για τα ζώα όταν ο μαθητής απουσίαζε εκτός και αν ήταν ασθενής. Στα μαθητολόγια εκτός από το ονοματεπώνυμο του μαθητή γράφονταν και το ζώο για να γνωρίζει η διοίκηση ότι η οικογένεια του μαθητή έχει μεταφορικό ζώο (Εφημ. Παγκυθηραϊκή, ό.π.).

Η πληρωμή για τη φοίτηση των μαθητών στην Αλληλοδιδακτική Σχολή γινόταν σε φάρδια που μετατρέπονται στο τέλος του εγγράφου σε τάλιρα κολονάτα (αργυρά νομίσματα Ισπανίας). Η πληρωμές που εμφανίζει το έγγραφο κυμαίνονταν από 8 έως 45 φάρδια. Από το έγγραφο δεν μπορέσαμε να συνάγουμε με ποια κριτήρια γινόταν η πληρωμή. Ο αριθμός των μαθητών από την ίδια οικογένεια ή τα χρόνια φοίτησης ίσως να έπαιζαν κάποιο ρόλο αλλά αυτό δεν συμπεραίνεται από το έγγραφο. Στον νοταριακό κώδικα με τις συμβολαιογραφικές πράξεις που αναφέραμε πιο πάνω φαίνεται «πως κατά το 1827-28 οι εκτιμήσεις, οι τιμολογήσεις και οι πληρωμές σε χρήμα, στην ενδοχώρα του νησιού (της Λευκάδας) γινόταν σε τάλαρα δίστηλα ή τάλαρα κολονάτα (της Σπάνιας) και σε φάρδια. Κατά κανόνα όμως ο νοτάριος έδινε ταυτόχρονα και την συναλλαγματική ισοδυναμία σε στερλίνες, σελίνια και πένες (πένσες), όπου το τάλαρο κολονάτο, σύμφωνα με την επίσημη διατίμηση, έκανε βρετανικές 52 πένες ή 208 φάρδια».

Να αναφέρουμε τέλος ότι τα Αλληλοδιδακτικά Σχολεία πρωτοδημιουργήθηκαν στην Ελλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα. Ήταν χώροι εκπαίδευσης όπου η εκπαίδευση των νέων γίνονταν αναμεταξύ τους αμοιβαία. Μια ιδέα για τη μέθοδο που εφαρμόζονταν στα αλληλοδιδακτικά σχολεία μας δίνει ο Γ. Κλέοβουλος σ΄ επιστολή του της 15ης Δεκεμβρίου 1818, στον Λευκάδιο Αθανάσιο Πολίτη που δημοσιεύθηκε στον Λόγιο Ερμή. Εκεί μεταξύ άλλων ο Κλεόβουλος γράφει ότι: «η βάσις αυτής (της αλληλοδιδακτικής) ως εξ αυτής της ονομασίας εννοείται, εις το να διδάσκωνται τα παιδιά αναμεταξύ των αμοιβαίως: τα πλέον προκομμένα δηλαδή τα ολιγότερον». Περιγράφει επίσης πως χωρίζονται σε τάξεις τα παιδιά ίσων δυνάμεων και προόδου. Δυο παιδιά, τα πλέον προκομμένα και χρηστοήθη διορίζονται δάσκαλοι σε κάθε τάξη με την ονομασία Πρωτόσχολοι ή Ερμηνευταί και διδάσκουν και επιτηρούν τα υπόλοιπα. Μιλά για τις ποινές και εξηγεί πως φιλοτιμούνται τα παιδιά για να προβιβαστούν σε ανώτερη τάξη ώστε να γίνουν και εκείνοι Πρωτόσχολοι. Στα σχολεία αυτά διδάσκονταν ανάγνωση, γράψιμο και αριθμητική με ειδικούς πίνακες και με κατάλληλο σύστημα ώστε να μην κουράζονται τα παιδιά (Βικιπαίδεια).