Γιορτές Λόγου και Τέχνης (1955-2012) και Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ (1962-2012): Η γέννηση και η ενηλικίωση ενός δίδυμου θεσμού

Tου ΔΗΜΗΤΡΗ ΣΠ. ΤΣΕΡΕ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ-ΕΦΟΡΟΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΛΕΥΚΑΔΑΣ

Το Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ γιορτάζει φέτος τα πενηντάχρονα μιας αδιάκοπης πορείας που διακόπηκε μόνο το 1974 εξ αιτίας της τραγωδίας της Κύπρου. Και αποτέλεσε το δίδυμο αδελφό των Γιορτών Λόγου και Τέχνης που έχουν ληξιαρχική πράξη γέννησης το έτος 1955. Πρόκειται λοιπόν για δύο δίδυμα (που δεν γεννήθηκαν ταυτόχρονα) προορισμένα να υπηρετήσουν τους ίδιους στόχους. Οι προθέσεις των γεννητόρων τους, καταγραμμένες σε αναρίθμητα κείμενα, το δείχνουν καθαρά. Το ίδιο τα ετήσια προγράμματα (και οι αφίσες τους), όσα είναι επιμελημένα, αναγράφουν στο εξώφυλλό τους: Γιορτές Λόγου και Τέχνης και Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ. Γι’ αυτό οποιαδήποτε απόπειρα μελέτης του ενός υποχρεωτικά οδηγεί στη συνεξέταση του άλλου.

Οι παράγοντες, που συνέντειναν στη γέννηση αυτού του θεσμού, για τον οποίο η Λευκάδα αισθάνεται πρωτοπόρα και περήφανη, συνιστούν ένα σύνθετο και ενδιαφέρον πλέγμα.

Πρέπει κατ’ αρχάς να δούμε το γενικό πλαίσιο: είναι οι σκληρές βιοτικές συνθήκες αλλά και το γενικότερο κλίμα στη Λευκάδα στη δεκαετία του ’50, που διαγράφεται γενικώς όπως και στην άλλη Ελλάδα. Δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια (η Λευκάδα είναι από τους τόπους που μάτωσαν περισσότερο) και οι άνθρωποι προσπαθούν να επουλώσουν τις πληγές τους, να επιβιώσουν, να βρουν τρόπους να ξεφύγουν από τη στέρηση και να βελτιώσουν τη ζωή τους. Η σκληρή δουλειά και η μετανάστευση, εσωτερική ή εξωτερική, είναι δύο βασικοί «τρόποι».

Το εξαιρετικά ενδιαφέρον στη Λευκάδα της εποχής εκείνης είναι ότι παράλληλα με τον αγώνα της επιβίωσης πορεύεται και η πίστη στη χρησιμότητα των πολιτισμικών αξιών. Στα πιο ζωντανά κύτταρα της κοινωνίας εδραιώνεται η πεποίθηση, που διαχέεται και στην υπόλοιπη κοινωνία, ότι ο πολιτισμός, εκτός από την καθαυτό αξία του, είναι το όχημα με το οποίο το νησί θα δραπετεύσει από τη στέρηση και τη μιζέρια. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα οι πνευματικοί άνθρωποι αγωνίζονται να χαράξουν δρόμους συλλογικής δράσης παράλληλα ή και σε σύνδεση με την πραγμάτωση των πνευματικών τους αναζητήσεων. Ειδικά, οι ηττημένοι του Εμφυλίου, που είναι αρκετοί και σημαντικοί, αγωνίζονται να υπερβούν την απογοήτευση για την αποτυχία των ελπίδων τους και να βρούνε νέους δρόμους που θα δίνουν διέξοδο στις πνευματικές τους ανησυχίες. Και αποτελεί ευχάριστο δείγμα νεωτερικότητας η συν-αντίληψη για την αυτονομία του πολιτισμικού πεδίου έναντι του πολιτικού, παρόλο ότι πολλοί από τους πρωτεργάτες της πολιτιστικής κίνησης της εποχής είναι άνθρωποι με ιδεολογική συγκρότηση και έντονη πολιτική δράση. Ίσως δεν είναι συμπτωματικό το ότι την ίδια εποχή σε πανελλαδικό επίπεδο η αντίληψη αυτή οδηγεί στην έκδοση περιοδικών όπως η Επιθεώρηση Τέχνης (1955-1976) και συγκρούεται με αντιλήψεις που ή θεωρούν τον πολιτισμό ως δραστηριότητα άσχετη με την πολιτική ή, αντίθετα, ως θεραπαινίδα της πολιτικής.

Η επτανησιακή πολιτισμική παράδοση της Λευκάδος είναι ένα κίνητρο, οι αρχειακές διαθεσιμότητές της ένα πολιτισμικό κεκτημένο, η ευρηματικότητα των ανθρώπων και η ομορφιά του τοπίου της εγγενή πλεονεκτήματα και τα δυνατά οράματα της προηγούμενης ταραγμένης δεκαετίας δραστικός καταλύτης. Ειδικά, τα δύο πρώτα τα ηγετικά αστικά στρώματα της πόλης τα συνειδητοποιούν ως ένα βαρύ ιστορικό παρελθόν που τους δίνει το δικαίωμα να πιστεύουν ότι ο τόπος τους αξίζει καλύτερης τύχης και μεγαλύτερης προσοχής από την κεντρική διοίκηση.

Μια άλλη βασική σταθερά της σκέψης όχι μόνο των μορφωμένων του νησιού είναι η πεποίθηση ότι ο δρόμος προς ένα καλύτερο αύριο περνάει υποχρεωτικά μέσα από την περιφερειακή ανάπτυξη, η οποία συνεπάγεται υποχρεωτικά την καταπολέμηση του υδροκεφαλισμού της πρωτεύουσας. Ιδιαίτερα, όλη η ορμή της πρώτης μεταπολεμικής εικοσαετίας, όπως εκφράζεται από τον «Ορφέα», το Σύλλογο Λευκαδίων Αττικής, τις Γιορτές Λόγου και Τέχνης και την εφημερίδα του «Ορφέα» Λευκαδίτικες Σελίδες, έχει αυτή την πίστη ως σταθερή παράμετρο και την επιδιώκει με ζήλο και ενθουσιασμό. Εξ αιτίας αυτής της πεποίθησης το αίτημα για την τόνωση της οικονομικής και πνευματικής ανάπτυξη της ιδιαίτερης πατρίδας τους, που τη θεωρούν όρο sine qua non για το πέρασμα του γενέθλιου τόπου σε ένα καλύτερο επίπεδο ζωής, είναι διάχυτο στη σκέψη και τα γραπτά των τοπικών λογίων.

Σε επίπεδο ατόμων αυτοί που παρέμειναν στη γενέτειρα, ο Ροντογιάννης, ο Κοντομίχης, καθένας στο δικό του δρόμο και στο δικό του σκαλοπάτι, πορεύονται ενεργά στο δρόμο των προσωπικών τους αναζητήσεων. Σε επίπεδο φορέων, δίπλα στη βασική πολιτισμική σταθερά της γηραιάς Φιλαρμονικής, ο «Ορφέας» (έτος ίδρυσης 1937), συσπειρώνοντας τις πιο αξιόλογες πνευματικές εγχώριες δυνάμεις ενσαρκώνει την επιθυμία για πνευματική και πολιτιστική άνθιση: έκδοση φιλόδοξης εφημερίδας το 1961, στην οποία γράφουν τοπικοί λόγιοι μεγάλου διαμετρήματος, μουσική (χορωδία και μαντολινάτα από τα προπολεμικά χρόνια), τμήμα παραδοσιακών χορών το 1960, μια φιλόδοξη σειρά διαλέξεων (με βασική δεξαμενή άντλησης ομιλητών το Γυμνάσιο Λευκάδος), Γιορτές Λόγου και Τέχνης (το 1952 ή αρχική σύλληψη, το 1955 η υλοποίησή της), ίδρυση ραδιοφωνικού σταθμού (Μάρτης 1962), εγχώριες θεατρικές παραστάσεις (Το 1953 το δίπρακτο του Γιάννη Αθηνιώτη γύρω από τη ζωή και το θάνατο του Υψηλάντη, την 25.03.1960 (3) εικόνες από την Κυρά Φροσύνη του Βαλαωρίτη, τον Οκτώβριο του 1960 το Αλβανικό έπος του Σπύρου Φίλιππα Πανάγου, την 2η Μαΐου 1961 η Ηλέκτρα του Σοφοκλή από το Γυμνάσιο Λευκάδος).

Το 1954 ο «Ορφέας» εκδίδει το γνωστό λεύκωμά του (Μουσικοφιλολογικός Όμιλος Ορφεύς Λευκάδος, Λευκάδα, Σύντομο φωτογραφικό και ιστορικό διάγραμμα της φυσιογνωμίας του νησιού, Αθήνα 1954) που παρά τα πενιχρά οικονομικά και τεχνικά μέσα της εποχής αποτελεί αξεπέραστο πρότυπο παρόμοιων εκδόσεων στο χώρο της Λευκάδας γιατί οι συντάκτες του έχουν άποψη, σχέδιο και γνώση των δεδομένων που χειρίζονται και επί πλέον ερασιτεχνισμό υψηλού επιπέδου που σήμερα δεν υπάρχει. Με κόπους και ιδρώτα, πρωτίστως του Πάνου Ροντογιάννη αλλά όχι μόνο, στήνεται η Δημόσια Βιβλιοθήκη και το Μουσείο Μεταβυζαντινών Εικόνων, οριστικά κεκτημένα πλέον του λευκαδικού πολιτισμικού τοπίου μέχρι σήμερα.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα όλες οι εγχώριες, ατομικές και συλλογικές, αξιόλογες δυνάμεις, που προέρχονται από τα ηγετικά αστικά στρώματα της πόλης, με εμφανή προσπάθεια να υπερβούν τις νωπές τραυματικές αντιθέσεις, σχεδιάζουν ήδη από το 1952 την οργάνωση των Γιορτών Λόγου και Τέχνης ως του οχήματος που θα βγάλει το νησί από τα δεινά που το ταλανίζουν. Εξ αιτίας όμως του πολιτικού χάσματος, που δεν ήταν δυνατόν να γεφυρωθεί εύκολα, αναβλήθηκαν οι Γιορτές του 1952 και εξ αιτίας των σεισμών του 1953 οι Γιορτές του 1953 και 1954. Έτσι, οι πρώτες Γιορτές Λόγου και Τέχνης εγκαινιάστηκαν το 1955. Είναι ο ώριμος καρπός μιας μακράς κυοφορίας και ταυτόχρονα η απαρχή μιας συλλογικής ενθουσιώδους δράσης, που στοχεύει και στην προβολή του νησιού και τα εξ αυτής οικονομικά οφέλη αλλά και σε επιτεύγματα υψηλότερα όπως ο τίτλος τους με ενάργεια αποκαλύπτει και όπως βεβαιώνουν οι προσπάθειες που επιχειρήθηκαν¹.

Οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης κατά το διάστημα 1955-1966 είχαν ως πρωτεργάτες τον «Ορφέα», που είχε συλλάβει την ιδέα τους, και το Σύλλογο Λευκαδίων Αττικής και τον πρόεδρό του Αντώνη Τζεβελέκη, στους οποίους είχε μετατοπιστεί το οργανωτικό βάρος τους, με την πρόθυμη επικουρία πολλών φορέων της πόλης. Είναι η εποχή των μεγάλων ελπίδων και της ενθουσιώδους συμμετοχής. Ο χώρος τους είναι η κεντρική πλατεία της πόλης. Και αντανακλούν τις απόψεις και τις επιδιώξεις των μορφωμένων της πόλης και κάποιων δυναμικών και οξυδερκών αστών, όπως προκύπτει από τη θεματολογία των ετών 1955-1961: Αφιερώματα, στους Ζαμπέλιους, το Σολωμό, τον Κάλβο, το Σικελιανό με ομιλητές γνωστούς πανεπιστημιακούς και ειδικούς επί του θέματος αλλά και μια σειρά εκδηλώσεων (μουσικές κυρίως, χορός, θεατρικές, αθλητικές, εκθέσεις βιβλίου και ζωγραφικής, εκδρομές, ξεναγήσεις κ.λπ.). Αλλά ορθά εκτιμήθηκε ότι οι Γιορτές, αν παρέμεναν στην αρχική τους μορφή, θα είχαν λίγες πιθανότητες διείσδυσης στα λαϊκά στρώματα και δεν θα μακροημέρευαν, κάτι που ήταν και ισχυρό μειονέκτημα για την περιρέουσα ιδεολογία της εποχής αλλά και αποτρεπτικός παράγοντας στο να γίνει η Λευκάδα πόλος έλξης για μεγάλο αριθμό ξένων επισκεπτών – όρος βασικός για την τουριστική-οικονομική της ανάπτυξη, η οποία αποτελεί ομολογημένο καταστατικό στόχο των πρωτεργατών των Γιορτών. Έπρεπε, λοιπόν, οι Γιορτές να προσανατολιστούν σε πιο λαϊκή κατεύθυνση.

Έτσι το 1962 με τους ίδιους πρωτεργάτες και υπό την καθοδήγηση του εφευρετικού Αντώνη Τζεβελέκη, μέσα σε κλίμα ανάτασης και υψηλών προσδοκιών εγκαινιάζεται το Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ. Το ιδεολογικό πλαίσιο, στο οποίο εντάσσεται και από το οποίο αντλεί τη δυναμική του, είναι μια ομόλογη πολιτισμική κίνηση σε παγκόσμιο επίπεδο, που έχει για εμβληματικά της συνθήματα τη διάδοση του μηνύματος της ειρήνης και τη συναδέλφωση των λαών. Η έναρξη αυτού του θεσμού αποτελεί τομή για τα πολιτιστικά πράγματα της Λευκάδας (και όχι μόνο) και είναι κάτι πρωτοποριακό για την Ελλάδα του 1960. Να σκεφθεί κανείς ότι στις ΗΠΑ τα φεστιβάλ φολκλόρ έχουν εμφανιστεί από τη δεκαετία του ’30 και στην Ευρώπη από τη δεκαετία του ’50. Είναι φανερό ότι η Λευκάδα, διά του Τζεβελέκη πρωτίστως, αφουγκράζεται εγκαίρως τον παλμό των διεθνών εξελίξεων.

Για ένα μήνα σχεδόν χορευτικά συγκροτήματα από όλο τον κόσμο ζουν στη Λευκάδα, συναδελφώνονται με τους ντόπιους και το βράδυ χορεύουν στην κεντρική πλατεία. Για έναν κόσμο (και τον αστικό και τον αγροτικό) παντελώς στερημένο από θεάματα και παραστάσεις πέραν του ασφυκτικού του περίγυρου το θέαμα είναι μεγαλειώδες. Οι διοργανωτές είχαν πετύχει διάνα. Ο κόσμος αγκαλιάζει τις Γιορτές: είναι το «Φεστιβάλ» του. Άνθρωποι από τα χωριά με κάθε τρόπο και μύριες δυσκολίες κατακλύζουν τα βράδια τη Λευκάδα για να απολαύσουν το θέαμα στο τελεστήριο της «πλατείας». Η γειτονική Πλαγιά της Ακαρνανίας δρομολογεί καθημερινά βραδινό λεωφορείο επί τούτω. Ο ενθουσιασμός, όπως φαίνεται από τα σχετικά άρθρα στις Λευκαδίτικες Σελίδες της εποχής, διατηρεί σταθερά ανοδική τάση.

Ενδεικτικό των νέων στοχεύσεων είναι ότι οι Γιορτές του 1962 αφιερώνονται σε έναν εξ ορισμού «λαϊκό» γνωστικό τομέα, στην αγροτική Λαογραφία. Καλείται μια πλειάδα γνωστών λαογράφων, εκ των οποίων πολλοί πανεπιστημιακοί. Και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να δει κανείς (μέσα στο γενικότερο κλίμα συνθέσεων και συναινέσεων μπροστά στην κοινή προσπάθεια) πως γεφυρώνεται σε μεγάλο βαθμό το παλιό χάσμα ανάμεσα στο αγροτικό και το αστικό στοιχείο του νησιού: στις Γιορτές του 1962, μετά τη διάλεξη του υφηγητή της Λαογραφίας Γ. Σπυριδάκη, η κεντρική πλατεία μεταβάλλεται σε ένα τεράστιο θέατρο, στο οποίο 35 Καρσάνοι και Καρσάνες (αξιοσημείωτο: η παρουσία των γυναικών στα δρώμενα σηματοδοτεί μια πρώιμη τάση εξόδου της γυναίκας προς το δημόσιο χώρο), ντυμένοι με τις παραδοσιακές ενδυμασίες τους, αναπαριστούν τα «προζύμια» του χωριάτικου γάμου, και στο πλαίσιο των ίδιων Γιορτών ο «Ορφέας», που μέχρι τότε ήταν ασκημένος στη διοργάνωση χορών αστικού τύπου, στο χωράφι του Αποστόλη Βερύκιου στην Κουζούντελη στήνει ένα ολόκληρο χωριό με χωριάτικο πανηγύρι και δημοτική μουσική.

Η δικτατορία ανέστειλε τη δημιουργική ορμή των πρώτων αυτών χρόνων. Η οργάνωση του Φεστιβάλ ανατίθεται σε διορισμένες αρχές του νησιού. Η ποιότητα πέφτει. Οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης και το Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ πορεύονται μέσα στο δεδομένο πλαίσιο, τα γούστα του καθεστώτος δίνουν τον τόνο, οι δημιουργικοί και αξιοπρεπείς άνθρωποι προσπαθούν να συντηρήσουν τη συνέχεια των εκδηλώσεων χωρίς να χάσουν την αξιοπρέπειά τους. Για να φανεί καλύτερα η δυσμενής συγκυρία, επισημαίνουμε ότι η δικτατορία κλείνει το ραδιοφωνικό σταθμό του «Ορφέα», βασικού συντελεστή των Γιορτών, και η εξ αιτίας αυτού επελθούσα οικονομική κατάρρευση του Ομίλου οδηγεί στο κλείσιμο των Λευκαδίτικων Σελίδων.

Με την έλευση της Μεταπολίτευσης το γενικό πλαίσιο αλλάζει εντυπωσιακά: Το πολιτικό κλίμα ευνοεί την απελευθέρωση καταπιεσμένων δυνάμεων και φέρνει νέο αέρα και στο χώρο της Λευκάδας. Η ενασχόληση με το πεδίο του πολιτισμού ανάγεται πάλι σε σημαντική προτεραιότητα. Στη Λευκάδα τα χρόνια αυτά συνυπάρχουν στο χώρο του Τύπου πολλές εφημερίδες (οι «παλαιές» Ηχώ της Λευκάδας και Λευκάς, και οι νεοεκδιδόμενες Δημοκρατική Λευκάδα (από το 1975) και Λευκαδίτικος Παλμός (από το 1979). Ο ΣΜΑΛΕΠ (= Σύλλογος Μελέτης Λευκαδικών Προβλημάτων), η Λαϊκή Επιμόρφωση (από τη ριζική αναδιοργάνωσή της το 1983), οι δύο Σύλλογοι Γυναικών, παραρτήματα της ΟΓΕ (=Οργάνωση Γυναικών Ελλάδας) και της ΕΓΕ (=Ένωση Γυναικών Ελλάδας), το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδος (που συστήνεται το 1978) και το Ελεύθερο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο του Δήμου Λευκάδος (που «ανοίγει» το 1983), η Κινηματογραφική Λέσχη του «Ορφέα», «ανοίγουν» το παιγνίδι των πνευματικών προβληματισμών και των πολιτισμικών αναζητήσεων με μια ένταση άγνωστη ως τότε. Άνισα, άναρχα, βολανταριστικά ίσως, στα μέτρα των δυνατοτήτων του ο καθένας, ενίοτε με καπελώματα κομματικά και ιδιοτελείς προσωπικές στρατηγικές -αλλά το «ανοίγουν». Τη φάση της ανόδου γρήγορα θα την ακολουθήσει αναπόφευκτα, δίκην φυσικού νόμου, η φάση της ύφεσης και του ενθουσιασμού και του εθελοντισμού και της συμμετοχής, τάση που διατρέχει ολόκληρη την ελληνική κοινωνία, η οποία ψάχνει, μετά το ξέσπασμα αυτό, να βρει νέα σημεία ισορροπιών σε πιο ορθολογικές, και λιγότερο ενθουσιώδεις, διαχειριστικές λογικές. Παράλληλα, οι παραδοσιακές δραστηριότητες των ιστορικών σωματείων συνεχίζουν την πορεία τους και γίνονται παράδειγμα για τα νέα σωματεία, τα οποία ξεφυτρώνουν σε όλο το νησί και δραστηριοποιούνται με ανάμικτα στις αποσκευές τους αφενός τον ενθουσιασμό και τις φιλοδοξίες, και αφετέρου το βολονταρισμό και την αναπόφευκτη προχειρότητα.

Μέσα στο νέο πλαίσιο οι Γιορτές Λόγου και Τέχνης και το Φολκλόρ ψάχνουν να βρουν τον κομμένο λώρο και να χαράξουν την καινούργια πορεία τους: τη διοργάνωσή τους αναλαμβάνουν πρώτα ο Δήμος Λευκάδος με το Σύλλογο Λευκαδίων Αθηνών (1975-1976) και ύστερα ο Δήμος Λευκάδος μόνος (1977-78). Από το 1979 και μέχρι σήμερα οι Γιορτές διοργανώνονται από το νεοϊδρυμένο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδος. Να σημειωθεί ότι στο καταστατικό του Π.Κ. έχει εντυπωθεί η βούληση των ιδρυτών του για τη διατήρηση του λαϊκού χαρακτήρα των Γιορτών αλλά και η ελπίδα στην προσφορά του εθελοντισμού. Ο χώρος μέχρι και το 1982 εξακολουθεί να είναι η κεντρική πλατεία. Ορισμένες όμως σοβαρές μουσικές και θεατρικές παραστάσεις γίνονται στο Κάστρο της Αγίας Μαύρας. Από το 1983 έως το 1989 το σκηνικό των Γιορτών μεταφέρεται στην πλατεία του «Μαρκά» και από το 1990 ως το 1994 στο Κάστρο. Τα τελευταία χρόνια ορισμένες εκδηλώσεις, κυρίως μουσικές, φιλοξενούνται στο Κηποθέατρο «Άγγελος Σικελιανός» -δίπλα στο σπίτι του Σικελιανού.

Στα πρώτα οχτώ χρόνια της Μεταπολίτευσης τα θέματα των Γιορτών είναι αφιερωμένα στις μεγάλες πνευματικές φυσιογνωμίες της Λευκάδας και του Ελληνισμού γενικότερα καθώς και σε σημαντικά λογοτεχνικά ή λαογραφικά θέματα, όπως συνέβαινε στην ορμητική εποχή των ετών 1955-1966, με ομιλητές γνωστούς και έγκυρους μελετητές του εκάστοτε θέματος. Από το 1982 η μεταβολή του ελληνικού πολιτικού σκηνικού αφήνει το αποτύπωμά της και στη θεματική των Γιορτών. Αποφεύγονται θέματα τοπικού ενδιαφέροντος και επιλέγονται θέματα γενικότερα, όπως είναι η ειρήνη και η συναδέλφωση των λαών, η καταπολέμηση των ναρκωτικών, ο ρατσισμός, η ευρωπαϊκή ενοποίηση κλπ. και καθιερώνεται η απονομή του «Μεταλλείου Ειρήνης» (1984-1998) σε άτομα και κοινωνικές οργανώσεις που με τις πράξεις τους συμβάλλουν μέσα στο χρόνο στην εμπέδωση της παγκόσμιας Ειρήνης και της Συναδέλφωσης των λαών.

Από το 1996 η θεματολογία του Λόγου, που έχει αυτονομηθεί πλέον από το Φολκλόρ (από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 οι ενιαίες αρχικά Γιορτές διεξάγονται σε διαφορετικό χρόνο. Στην πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου οι Γιορτές Λόγου και στο δεύτερο δεκαπενθήμερο το Φολκλόρ) στράφηκε με τη συνεργασία της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών σε θέματα τοπικής ιστορίας και ιστορίας της Λογοτεχνίας αλλά, κατ’ απαίτηση πολλών συμπολιτών μας, και στην παρουσίαση σημαντικών δημιουργών της Τέχνης και της Επιστήμης (π.χ. στην Κική Δημουλά το 2002). Τα δύο τελευταία χρόνια η θεματολογία τους στρέφεται προς την προσέγγιση του έργου σύγχρονων Λευκαδίων δημιουργών. Οι εισηγήσεις των Συμποσίων του Λόγου έχουν υψηλό βαθμό πρωτοτυπίας με ταυτόχρονη προσπάθεια εκλαϊκευσης και τυπώνονται σε πρακτικά υψηλής εκδοτικής στάθμης. Ο χώρος υποδοχής τους (η αίθουσα εκδηλώσεων του Πολιτιστικού κέντρου) βελτιώνεται αλλά είναι πια κλειστός σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν. Δεν αποκτούν βέβαια τη δημοφιλία του Φεστιβάλ και απευθύνονται σε ένα πιο περιορισμένο κοινό.

Το Φολκλόρ συνεχίζει σταθερά την πορεία του, ενώ ο χώρος του αλλάζει: από την κεντρική πλατεία (1962-1982) μεταφέρεται στην πλατεία του «Μαρκά» (1983-1989), από εκεί στο Κάστρο της Αγίας Μαύρας (1990-1998) και από εκεί στο πρώην Ανοιχτό Θέατρο (προαύλιο του Β΄ Δημοτικού στην περιοχή «Βαρδάνια») και (την τελευταία διετία) στο νυν Ανοιχτό Θέατρο (στον παραθαλάσσιο χώρο δίπλα στο κτίριο του ανεγειρόμενου θεάτρου). Συγκριτικά με την δεκαετία του ’60 ο αριθμός των συγκροτημάτων είναι μεγαλύτερος, οι οικονομικές δυνατότητες ασύγκριτα ανώτερες και η διοργάνωση (από την τεχνική υποστήριξη μέχρι την εστίαση των συγκροτημάτων), παρά τις χρόνιες αδυναμίες της, πολύ καλύτερη. Η υποδοχή του όμως από το κοινό κινείται πια σε υποτονικότερους ρυθμούς, καθώς οι συνθήκες έχουν μεταβληθεί ραγδαία και η κοινωνία, έχοντας πολύ περισσότερα έξωθεν ερεθίσματα και παραστάσεις, δεν έχει πλέον την ίδια δίψα για θεάματα που είχε τη δεκαετία του ’60.

Με την έλευση του νέου αιώνα, οι φιλοδοξίες και οι προσδοκίες των διοργανωτών των Γιορτών μεγαλώνουν, οι εκδηλώσεις απλώνονται σε όλο το νησί (και όλες οι «αποκεντρωμένες» εκδηλώσεις μπαίνουν υπό την αιγίδα του Πνευματικού Κέντρου), έστω και αν, όταν η φιλοδοξία χάνει την αίσθηση του εφικτού, δημιουργούνται στρεβλώσεις: Οι εκδηλώσεις τείνουν να αγκαλιάσουν όσο το δυνατόν περισσότερους τομείς (μουσική κυρίως, χορό, εικαστικές τέχνες κ.λπ) και να ξεφύγουν από τη λογική του διάττοντος αστέρος των δύο εβδομάδων του Αυγούστου δημιουργώντας ένα πυκνό πολιτιστικό δίχτυ που καλύπτει πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Αλλά η τάση αυτή, προϊόντος του χρόνου και κυρίως μετά τη δραματική κρίση των τελευταίων ετών, χάνει τη δυναμική της. Η λάμψη του έχει θαμπώσει, η παλιά μαγεία έχει χαθεί. Μια κούραση απλώνεται σταδιακά σαν μια στάλα μελάνι στο μαντίλι.

Αποτιμώντας τα πεπραγμένα των Γιορτών Λόγου και Τέχνης και του Διεθνούς Φεστιβάλ Φολκλόρ στην πορεία μισού αιώνα μπορούμε να πούμε ανεπιφύλακτα ότι αποτελούν οριστικά κεκτημένα και σημαντικά σημεία αναφοράς του λευκαδικού πολιτισμικού τοπίου. Οι εκφρασμένες αντιρρήσεις και η επισήμανση των ελλείψεων σε όλα τα επίπεδα δεν πρέπει να οδηγούν σε λογικές κατεδάφισης αλλά σε δημιουργικές προτάσεις ανανέωσής τους. Ο χρόνος αλλάζει τα πάντα. Και τα επί μέρους πρέπει να στοιχηθούν στα δεδομένα της αλλαγής αυτής για να επιβιώσουν. Σ’ αυτό το κρίσιμο μεταίχμιο οι Γιορτές αναμένουν την έμπνευση και την καινούργια πνοή που θα τις αναζωογονήσει και θα τις πλοηγήσει στην τρέχουσα πεντηκονταετία. Η πρόκληση είναι μεγάλη. Μεγάλες και οι δυσκολίες – τόσο μεγάλες που σκιάζουν επικίνδυνα τις μελλοντικές προοπτικές. Αλλά το διακύβευμα είναι πολύ σημαντικότερο. Και στο σταυροδρόμι αυτό θα κριθεί αν υπάρχουν δημιουργικές δυνάμεις αντάξιες των καινοτόμων δυνάμεων των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, οι οποίες καινοτόμησαν επιτυχώς μέσα σε ένα άνυδρο τοπίο.

____________________________________

¹ Για τις πρώτες Γιορτές Λόγου και Τέχνης χρήσιμες πληροφορίες στα:
-Δημήτρης Φατούρος, Η ζωή μου (Βιογραφική ιστόρηση), Λευκάδα 1986, 251 σ. (δακτυλόγραφο αποκείμενο στη Χαραμόγλειο Βιβλιοθήκη).
-Γεράσιμος Φιλ. Περδικάρης, «Ορφεύς» Λευκάδος 1937-1988. Μισός αιώνας πολιτιστικής πορείας, Καλλιτεχνική επιμέλεια Γιάννης Π. Βουκελάτος, Λευκάδα, Μουσικοφιλολογικός Όμιλος «Ορφεύς», 1992, 4ο, 286 σ.
-Δήμος Λευκάδας Πνευματικό Κέντρο, Αφιέρωμα, 40 χρόνια (1962-2002) Διεθνές Φεστιβάλ Φολκλόρ Λευκάδα, Λευκάδα 2002, 4ο πλάγιο, 96 σ.
-Τα κύρια άρθρα των Λευκαδίτικων Σελίδων στα φ. 4/1961 και 14/1962.
-Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Πρακτικά Ι΄Συμποσίου, 50 χρόνια των Γιορτών Λόγου και Τέχνης Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας, Γιορτές Λόγου και Τέχνης, Λευκάδα 11-13 Αυγούστου 2005, Αθήνα 2006, 8ο, 241 σ.
-Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας, 50 χρόνια Γιορτές Λόγου και Τέχνης στη Λευκάδα 1955-2005, Επιμέλεια Παρασκευή-Κοψιδά Βρεττού, Ιωάννινα 2005, 4ο, 248 σ.

Σημείωση: Το κείμενο του κ. Τσερέ έχει δημοσιευτεί στο Λεύκωμα που εξέδωσε μόλις πρόσφατα για τα 50χρονα (1962-2012) του Διεθνούς Φεστιβάλ Φολκλόρ το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδας.