Λευκάδα: Βήματα προς το νερό – Μια πρόταση βιωματικής ανασύνθεσης του τοπίου

Tης Παρασκευής Κοψιδά-Βρεττού

Με τον ποιητικό τίτλο Βήματα προς το νερό και επεξηγηματικό υπότιτλο Πλωτές οδοί στο μεσοδιάστημα βιωματικών παρεκκλίσεων, εκθέτει, ένα και περισσότερο μήνα, στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδας, τη σχεδιαστική της πρόταση για την ανασυγκρότηση επιλεγμένων τόπων του λευκαδίτικου περιβάλλοντος, η αρχιτέκτων Νίκη (Νικόλ) Βεργίνη. Μόλις απόφοιτος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου της Θεσσαλίας, παρουσιάζει την ενδιαφέρουσα διπλωματική της εργασία, την οποία εκπόνησε με επιβλέποντα καθηγητή τον Ζήση Κοτιώνη, αρχιτέκτονα, αναπληρωτή καθηγητή στο παραπάνω Τμήμα.

Θα έλεγα, με τον αιφνιδιασμό της πρώτης εντύπωσης και αυθόρμητης προσαρμογής στη σκηνοθεσία του μεταποιημένου χώρου, ότι μετακινούμαστε από το υπάρχον στο ποιητικό αφήγημα μιας καλλιτεχνικά επεξεργασμένης παρέμβασης που συναρτά την πραξιακή λειτουργία της δομής με ποιότητες και κατηγορίες της τέχνης, της ιστορίας, της λαογραφίας, της πολιτισμικής ανθρωπολογίας. Αιφνιδιασμός; Ναι. Όχι μόνον εξαιτίας της πρωτότυπης, πρωτοποριακής για τον τόπο θεώρησης και ανακατασκευής του τοπίου, αλλά προπάντων εξαιτίας της βίαιης αντίθεσης -σύγκρουσης θα έλεγα- με το κιτς, το αντιαισθητικό, το παραιτημένο, το απαθές της τοπικής πολιτικής, απέναντι στην εκπληκτική ομορφιά, την ιστορία της, και τα εύγλωττα στοιχεία που την απαρτίζουν.

Ποια είναι, ωστόσο, η ιδέα-αφόρμηση για τη σύλληψη και τον σχεδιασμό της συγκεκριμένης πρότασης, την οποία επεξεργάζεται και υλοποιεί σχεδιαστικά η Νικόλ Βεργίνη στην εργασία της; Ποιο βλέμμα, ποια ματιά διαισθητική-καλλιτεχνική εποπτεύει και παρακολουθεί από την αρχή μέχρι το τέλος το σχεδιαστικό της μοντέλο;

Βρίσκω εξαιρετικά διαφωτιστική την απάντηση του καθηγητή της, Ζήση Κοτιώνη, στο ερωτηματολόγιο του Proust, στην ερώτηση: Ποια είναι η εικόνα που έχετε για την απόλυτη ευτυχία; Και η απάντηση: Να σε χωρίζει η επιφάνεια του νερού από τη λάμψη του ήλιου. Αυτά είναι τα ζωτικά υλικά του τόπου, το νερό και το φως, με τα οποία τρέφεται διαχρονικά η ιστορία και η τέχνη του, η καλλιτεχνική υπέρβαση μιας χαμηλότονης και πεσσιμιστικής -όχι σπάνια- καθημερινότητας. Αυτά τα υλικά είναι που μορφοποιούν την ανθρωπολογική υπόσταση των ανθρώπων, από την πρώτη είσοδο στην άρρητη οικείωση με το τοπίο μέχρι την εσωτερική ζωή των σοκακιών και της εμπειρίας ζωής που στεγάζουν. Για το φως, το αφειδώλευτο δυτικό, επτανησιακό φως, δεν μπορώ να μην θυμηθώ την υλοποιημένη σε άφθαστη αφαιρετική ομορφιά στα εικαστικά του τοπία, διαπίστωση του Θεόδωρου Στάμου: Η Λευκάδα έχει φως, πολύ φως, δεν έχει χρώμα, έχει όμως πολύ φως… Όσο για το νερό, θα μπορούσαμε να παρακολουθήσουμε τις μυστικές και φανερές διαδρομές του, το φλύαρο χρονικό του, μέσα στην ιστορία και τις καθημερινές χειρονομίες των κατοίκων του νησιού, μέσα στην αυτοβιογραφία του τόπου. Η πόλη δεν είναι τίποτα περισσότερο, με μιαν οικολογική θεώρηση, από την πραγματική και φαντασιακή εικονοποιία των νερών της: ανοιχτό πέλαγος, λιμνοθάλασσα, κανάλια, τενάγη και ρήχες, αυλακωτές κοίτες των νερών -αποχετευτικών και όμβριων- μέσα στην καρδιά της. Από το φάρο και την αμμόγλωσσα μέχρι τις διαδρομές του στα σοκάκια της πόλης. Αυτό το νερό είναι που μετακινεί μέσα στο χρόνο βασικές βιοτικές της αξίες και γίνεται οικολογικό περιβάλλον, και γίνεται κλίμα, οικονομία, ψυχολογία και ψυχοσύνθεση, γίνεται τέχνη. Να σε τι στοχεύουν οι σχεδιαστικές αρχές του project Βήματα στο νερό, όπως τις παρουσιάζει στο προλογικό σημείωμα της εργασίας της η Νικόλ Βεργίνη: «Οι σχεδιαστικές αρχές του έργου ενισχύουν την ποιητική και κυριολεκτική μεταφορά του μοτίβου αυτού στην παραλία του φάρου, στην είσοδο του νησιού, με συνδετικό κρίκο τη διαδρομή ανάμεσα στις δύο περιοχές. Ο επανασχεδιασμός και η ανασυγκρότηση του συμπλέγματος αυτού οφείλει να γίνεται με βασικό γνώμονα το σεβασμό στις αξίες που αυτό εμπεριέχει. Με κάθε επέμβαση/παρέμβαση να συνδιαλέγεται, να αξιολογείται ή ακόμα και να αυτοακυρώνεται ως προς τις σχέσεις που αυτή διαμορφώνει. Πιο συγκεκριμένα, τα κανάλια των σοκακιών της πόλης, τα οποία, συνήθως, έρρεαν υπόγεια, αποκαλύπτονται σε πολλά σημεία και η πλακόστρωση οργανώνεται σε ζωηρές πτυχώσεις, διαμορφώνοντας τα ανοίγματα σε «πλωτές οδούς»…Οι σχεδιαστικές αρχές αποκαθιστούν την κυκλοφορία ανθρώπων και νερού δια μέσου της πόλης». Και μεταποιώντας την αισθητηριακή όραση σε καλλιτεχνικό βίωμα ταύτισης με το περιβάλλον, υπογραμμίζει: «Χρησιμοποιώντας την κρυμμένη, μελαγχολική ομορφιά της περιοχής, όπου η φύση διεκδικεί ένα κομμάτι της αστικής υποδομής, οι σχεδιαστικές αρχές στοχεύουν να επανατοποθετήσουν αυτή την πορεία σε ένα μέσον αναψυχής. Μεταβάλλοντας τους κανόνες σύμπλεξης φύσης και πεζών/επισκεπτών, η στρατηγική της ύφανσης του φυσικού περιβάλλοντος περιπλέκει οργανικά και δομικά στοιχεία σε ένα κράμα μεταβαλλόμενης αναλογίας, το οποίο συμβιβάζει την έρημη γη/το άγριο, το καλλιεργημένο, το οικείο/το ενδόμυχο και το υπερκοινωνικό».

Τι περισσότερο χαρακτηρίζει το σχεδιαστικό εγχείρημα της Νίκης Βεργίνη με το βλέμμα του κοινωνικού επιστήμονα; Ενσυναίσθηση: του φυσικού τοπίου, της ιστορίας, της λαϊκής και της λόγιας παράδοσης, της παράδοσης ποίησης και ρομαντισμού του τόπου-όταν η ζωή των ανθρώπων ολόκληρη ήταν μια ευρηματική και αυτοδίδακτη ars povera. Ενσυναίσθηση του αγώνα συνύπαρξης ανθρώπου -φύσης, της ζωτικής πνοής- της ψυχής του τόπου ενσυναίσθηση. Σπαράγματα υλικών και πνευματικών κατάλοιπων, που συντίθενται σε διεπιστημονική πρόταση, καλλιτεχνικού και ανθρωπολογικού διαλόγου, θέτοντας σε δοκιμασία διαλόγου το παρελθόν και το παρόν. Μια παρέμβαση: Βήματα προς το νερό: όχι μόνον το νερό ως αυθεντική νησιώτικη εμπειρία αλλά το νερό ως αρχέτυπη ανθρώπινη εμπειρία ζωής. Μια σύνθεση: που ανα-συνθέτει ολιστικά το παρελθόν σε μια φρέσκια, ανανεωμένη αισθητηριακά και συναισθηματικά και ζώσα πολιτισμική οντότητα, πραγματική εμπειρία τοπικού πολιτισμού.

«Αναγιγνώσκοντας» την εμπνευσμένη σχεδιαστική πρόταση της αρχιτέκτονος Νίκης Βεργίνη, στο οικιστικό και πολιτισμικό περιβάλλον της πόλης, που μετατρέπει το σχεδιαστικό, δομικό περιβάλλον σε εικαστικό τοπίο φυσικών και ανθρωπογενών δράσεων υψηλής αισθητικής ποιότητας και εσωτερικής δυναμικής, κάνω μελαγχολικές-αναπόφευκτα-σκέψεις ως προς την τύχη της πρόσληψης αυτού του υπέροχου πειραματισμού. Και δεν φθάνω μέχρι την ουτοπική πλατωνική διεκδίκηση ενός πολιτικού οραματισμού φιλοσοφικών απαιτήσεων-σ’αυτό μας έχει με θράσος υπερβάλλον προσγειώσει η σύγχρονη τοπική και γενικότερη πραγματικότητα. Πολύ περισσότερο δεν αποδεχόμαστε την απόλυτα πεσσιμιστική, απορριπτική αντίληψη ότι αυτά δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν γιατί υπεισέρχονται οι άπειροι και ανακυκλούμενοι ρεαλισμοί: των οικονομικών, των διαχειριστικών, των τεχνικών κ.λ.π. προϋποθέσεων. Το μόνο ανυπέρβλητο εμπόδιο είναι σταθερά η ανύπαρκτη αισθητική και άλλη παιδεία αυτών που αποφασίζουν και «εκτελούν» -με την όποια και πολλαπλή σημασία-, η πλήρης αφασία απέναντι στη φυσική ομορφιά και την αυθεντική της φωνή που υπαγορεύει το ρυθμό και τα όρια ανακατασκευής της, η ρύπανση ολόκληρης της κοινωνίας με την τοξικότητα ιδιοτελούς, εκβαρβαρισμένης και εκμεταλλευτικής βούλησης. Με τον εκφασισμό τέλος που υπαγορεύει και επιβάλλει το ασήμαντο, το αισθητικά και ποιοτικά ευτελές, το αφιλοσόφητο-ό,τι δηλαδή διαπερνά και διαβρώνει ανεπαίσθητα και καταλυτικά το σώμα της κοινωνίας, κατοχυρώνοντας επιθετικά, στη θέση της ομορφιάς, τη δική του παράδοση ασχήμιας-φυσικής και ηθικής. Μιας ομορφιάς, λεηλατημένης εν πολλοίς, που εξακολουθεί πεισματικά να παραμένει στόχος κακοήθους άγνοιας ή εμπρόθετων ιδιοτελών επιλογών.

Εύχομαι η μελέτη της Νίκης Βεργίνη να αποτελέσει την απαρχή της δημιουργικής της σταδιοδρομίας στους δρόμους της αισθητικής και κοινωνικής ομορφιάς και να εκβάλλει σε ευαίσθητους δέκτες και λειτουργούς μιας ανώτερης θέασης της συλλογικής ζωής. Θερμά συγχαρητήρια Νικόλ! Καλή συνέχεια.

Πηγή: www.lefkadaslowguide.gr