2η συνάντηση της Λέσχης Ανάγνωσης & Στοχασμού του Συνδέσμου Φιλολόγων Λευκάδας

Με «Το ημερολόγιο ενός περιττού ανθρώπου» του Ρώσου συγγραφέα Ιβάν Σεργκέγεβιτς Τουργκένιεφ

Τη Δευτέρα, 22 Ιουνίου 2015, θα πραγματοποιηθεί η δεύτερη συνάντηση της ΛΕΣΧΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΥ του ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ ΛΕΥΚΑΔΑΣ.

Το έργο που έχει επιλεγεί να συζητηθεί είναι η νουβέλα «Το ημερολόγιο ενός περιττού ανθρώπου» του Ρώσου συγγραφέα Ιβάν Σεργκέγεβιτς Τουργκένιεφ* (1818-1883), ενός απ΄ τους κορυφαίους πεζογράφους και θεατρικούς συγγραφείς του 19ου αιώνα. Το έργο κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα ελληνικά σ΄ έναν καλαίσθητο τόμο απ΄ τις εκδόσεις Ερατώ, σε μετάφραση του Βασίλη Ντινόπουλου. (Δες εδώ).

Μα υπάρχουν περιττοί άνθρωποι; αναρωτιόμαστε. Βεβαίως και υπάρχουν, απαντάει ο Ιβάν Τουργκένιεφ και μέσα από τις σελίδες του σύντομου αυτού αριστουργήματος προσδίδει τον χαρακτηρισμό αυτό σε όλους τους παρόμοιους με τον ήρωά του ανθρώπους, που με την αδύναμη θέλησή τους δεν είναι σε θέση να υπερασπιστούν τις επιθυμίες, τα όνειρα και τα πιστεύω τους στο πέρασμα της ζωής τους. Πρόκειται για μια εξαιρετική απεικόνιση της ψυχοσύνθεσης πολλών διανοούμενων της εποχής του και όχι μόνο, που προσφέρει αφορμές για προβληματισμό πάνω σε ζητήματα υπαρξιακά: στη δύναμη και στις αδυναμίες του ανθρώπου-και του διανοούμενου ανθρώπου προπάντων- ώστε να υπερβεί εμπόδια και αντιξοότητες στην πάλη του για την αναζήτηση ενός ανθρωπινότερου κόσμου.

* Ο Ιβάν Σεργκέγεβιτς Τουργκένιεφ (Turgenev, Ivan Sergeevic [1818-1883]) είναι ένας από τους σημαντικούς Ρώσους πεζογράφους και θεατρικούς συγγραφείς του 19ου αιώνα. Αρχικά ασχολήθηκε με την ποίηση, γρήγορα όμως στράφηκε στην πεζογραφία και τη δραματουργία. Αν και γεννήθηκε σε πλούσια αριστοκρατική οικογένεια, η οποία είχε πολλούς δουλοπάροικους στην ιδιοκτησίας της, αγωνίσθηκε σθεναρά για την κατάργηση της δουλοπαροικίας. Το 1833 άρχισε να σπουδάζει φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Μόσχας και από το 1838 συνέχισε τις σπουδές του στο Βερολίνο. Μετά την επιστροφή του στη Ρωσία το 1841, εργάστηκε στο υπουργείο Εσωτερικών αλλά, σύντομα, αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στη συγγραφή. Η λογοκρισία δεν επέτρεψε να ανέβουν όλα τα θεατρικά του έργα επί σκηνής, μερικά από τα οποία σήμερα θεωρούνται ορόσημα στην ιστορία του ρωσικού θεάτρου. Η γνωριμία του με την τραγουδίστρια της όπερας Παυλίνα Βιαρντό, η οποία ήταν και ο μεγάλος αλλά ανεκπλήρωτος έρωτας της ζωής του, τον παρακίνησε να ταξιδεύει συχνά στην Ευρώπη προκειμένου να βρίσκεται κοντά της. Δεδομένης της αντίδρασης που συναντούσε από τη ρωσική κοινωνία η άποψη για τον εξευρωπαϊσμό της Ρωσίας -άποψη την οποία υποστήριζε σθεναρά ο Τουργκένιεφ-, η αρνητική κριτική στο μυθιστόρημα του «Πατέρες και παιδιά» (1863) στάθηκε η αφορμή για να εγκαταλείψει τη χώρα οριστικά· αρχικά, εγκαταστάθηκε στο Μπάντεν-Μπάντεν της Γερμανίας, ενώ σύντομα μετακόμισε στο Λονδίνο και, τελικά, το 1871 έγινε μόνιμος κάτοικος του Παρισιού. Εκεί γνώρισε επιτέλους την αναγνώριση, εξελέγη μάλιστα αντιπρόεδρος του Διεθνούς Λογοτεχνικού Συνεδρίου το 1878, ενώ το επόμενο έτος τού απονεμήθηκε τιμητικός τίτλος από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ακόμη και η Ρωσία του επεφύλασσε θερμότατη υποδοχή όποτε την επισκεπτόταν. Έργα του: «Ανοιξιάτικοι χείμαρροι», «Μουμού» (1854), «Άσία» (1858), «Η πρώτη αγάπη» (1860), «Ο βασιλιάς Ληρ στη στέπα» (1870) «Ρούντιν» (1856), «Η φωλιά των ευγενών» (1859), «Την παραμονή» (1860), «Πατέρες και παιδιά» (1862), «Ο καπνός» (1867), «Απάτητη γη» (1876). Θεατρικά: «Ένας μήνας στην εξοχή» (1855). (biblionet.gr)

«Το ημερολόγιο ενός περιττού ανθρώπου» του Ιβάν Σεργκέγεβιτς Τουργκένιεφ (1818-1883), ενός απ΄ τους κορυφαίους πεζογράφους και θεατρικούς συγγραφείς του 19ου αιώνα, κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα ελληνικά σ΄ έναν καλαίσθητο τόμο απ΄ τις εκδόσεις Ερατώ (σελ. 152, τιμή 13 ευρώ) σε μετάφραση του Βασίλη Ντινόπουλου. Το έργο αυτό δημοσιεύτηκε το 1850, την περίοδο που ο συγγραφέας δεν κατόρθωσε τελικώς να διοριστεί καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης και εν συνεχεία παραιτήθηκε απ΄ τη θέση που κατείχε στη δημόσια διοίκηση. Τότε άρχισε να δημοσιεύει πεζογραφήματα στα οποία σκιαγραφεί τον τύπο του «άβουλου διανοούμενου» που χαρακτήριζε τη γενιά του. Ο χαρακτηρισμός αυτός, του περιττού ανθρώπου, έμεινε παροιμιώδης ως χαρακτηριστικό πολλών ασήμαντων, αδύναμων και άβουλων διανοούμενων, πρωταγωνιστών των έργων του Τουργκένιεφ αλλά και γενικότερα της ρωσικής λογοτεχνίας.

«Ε, λοιπόν θα διηγηθώ στον εαυτό μου όλη μου τη ζωή. Υπέροχη ιδέα!» συλλογίζεται ο ήρωας αυτού του πρώιμου αριστουργήματος που αρχίζει το ημερολόγιό του στα τριάντα του χρόνια, δυο εβδομάδες πριν πεθάνει. «Αλλά που είναι το κακό; Γιατί πόσο λιγότερες είναι δεκατέσσερις μέρες από δεκατέσσερα χρόνια ή από δεκατέσσερις αιώνες; Μπροστά στην αιωνιότητα, λένε, όλα είναι ένα τίποτα – μάλιστα. Αλλά σε αυτή την περίπτωση και η ίδια η αιωνιότητα είναι ένα τίποτα». Μια βαθιά υπαρξιακή νουβέλα για τους ανθρώπους που αποδείχθηκαν αδύναμοι και άβουλοι όταν έπρεπε να υπερασπιστούν τις επιθυμίες τους στο πέρασμα της ζωής τους. Το βιβλίο γράφτηκε μέσα σ΄ ένα εχθρικό κλίμα των ανθρώπων του πνεύματος εκείνης της εποχής απέναντί του, πράγμα που τον οδήγησε στη συνέχεια να εγκαταλείψει τη Ρωσία και να εγκατασταθεί στο Μπάντεν Μπάντεν της νότιας Γερμανίας. Η ρήξη του με τον Τολστόι και τον Ντοστογιέφκσι έχει μείνει στην ιστορία.

Ο Τουργκένιεφ, γόνος πλούσιας οικογένειας, ήταν ο μοναδικός Ρώσος συγγραφέας με μια ομολογουμένως ευρωπαϊκή νοοτροπία και ευαισθησία, με δεδηλωμένες δυτικοευρωπαϊκές και φιλελεύθερες απόψεις. Σπούδασε στο Βερολίνο όπου γνωρίστηκε με τον Μπακούνιν ενώ στο Παρίσι του 1870 συνδέθηκε με τον Φλομπέρ, τους αδελφούς Γκονκούρ, τον νεαρό τότε Εμίλ Ζολά και τον Χένρι Τζέιμς. Ήταν αντίθετος στις ιδέες του σοσιαλισμού αλλά και επικριτής του τσαρικού καθεστώτος που τον φυλάκισε για ένα μήνα. Ετέθη μάλιστα σε 18μηνο κατ΄ οίκον περιορισμό στο Σπάσκογιε επειδή, όπως τον κατηγόρησαν, παραβίασε με μια νεκρολογία που έγραψε για τον Γκόγκολ τους κανονισμούς της τσαρικής λογοκρισίας.

Ο Τουργκένιεφ πρέσβευε ότι το πραγματικά ωραίο είναι πολύτιμο για τη ζωή. «Αν ο Τουργκένιεφ διέφερε από τους μεγάλους συγχρόνους του», όπως σημειώνει ο Βασίλης Ντινόπουλος, «τον Ντοστογιέφσκι και τον Τολστόι, ως προς το μέγεθος του έργου του, διέφερε και κατά το ότι πίστευε ότι η λογοτεχνία δεν θα έπρεπε να δίνει «απαντήσεις» στα ερωτηματικά της ζωής». Όντως, ο Τουργκένιεφ δε δίνει απαντήσεις. Η λογοτεχνία του βοηθά όμως στο να ελέγξει ο καθένας τα ερωτηματικά που βάζει στη ζωή του, βοηθά να στο καταλάβουμε ότι, ενδεχομένως, δεν έχουμε τις απαντήσεις επειδή οι ερωτήσεις που θέτουμε είναι λανθασμένες.

[Μπέκος Γρηγόρης (TO BHMA, ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 29/07/2011)]