Published On: Τρ, Ιαν 26th, 2016

Ιστορική και αρχαιολογική αναφορά στην αρχαία πόλη της Λευκάδας

(Σημείωση: Τα παρακάτω στοιχεία για την αρχαία πόλη της Λευκάδας είναι από την απομαγνητοφώνηση της παρουσίασης, που έκανε πρόσφατα στο δημοτικό συμβούλιο Λευκάδας η Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνίας και Λευκάδας κ. Ολυμπία Βικάτου, με αφορμή τα αποτελέσματα των δοκιμαστικών τομών στον χώρο του αρχαίου θεάτρου Λευκάδας, στον λόφο του «Κούλμου».

Η κα. Ολυμπία Βικάτου με τον δήμαρχο Λευκάδας κ. Κ. Δρακονταειδή και τον Πρόεδρο του ΔΙΑΖΩΜΑτος κ. Στ. Μπένο

Δεν τα συμπεριλάβαμε τότε στην ανάρτησή μας για το Αρχαίο Θέατρο (δες εδώ) για να μην επιμηκύνουμε τη σχετική ανάρτηση. Όπου δεν μπορέσαμε να αποσαφηνίσουμε λέξεις στην απομαγνητοφώνηση βάλαμε στο κείμενο ερωτηματικό ή αποσιωπητικά, ενώ παραπέμπουμε με ενεργούς συνδέσμους σε σχετικά άρθρα που έχουν κατά καιρούς δημοσιευτεί στη σελίδα μας. Οι περισσότερες φωτογραφίες έχουν επίσης δημοσιευτεί στη σελίδα και είναι δικές μας, του Αιθεροβάμονα και του Γιάννη Θεριανού).


Ο επιμήκης αναλημματικός τοίχος βόρεια της σκηνής και εδώλια του θεάτρου της Αρχαίας Λευκάδας (Δες εδώ)

«Η αρχαία Λευκάδα ήταν μια ισχυρή πόλις-κράτος στην οποία το θέατρο κάλυπτε τις κοινωνικοπολιτικές ανάγκες των κατοίκων της.

Τα παλαιότερα ίχνη κατοίκησης του νησιού ανάγονται στη Μέση Παλαιολιθική Περίοδο, γύρω στα 200.000 με 35.000 από σήμερα, και εντοπίζονται τόσο στα παράλια όσο και στην ορεινή ενδοχώρα.


Η Χοιροσπηλιά στην Εύγηρο όπου ο Νταίρπφελντ βρήκε «πλήθος εγχρώμων και εγχαράκτων αγγείων της Νεολιθικής εποχής καθώς και πλήθος λιθίνων εργαλείων». (Δες εδώ)

Κατά την πρώιμη Εποχή του Χαλκού ένας σημαντικός οικισμός της Πρωτοελλαδικής ΙΙ περιόδου, δηλαδή 2.500 με 2.200 περίπου π.Χ., ακμάζει στην πεδιάδα του Νυδριού η οποία κατοικείται και κατά την Μεσοελλαδική περίοδο.


Οι ταφικοί τύμβοι της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού («Βασιλικοί Τάφοι») στο Στενό του Νυδριού που ανέσκαψε ο Νταίρπφελντ. (Δες εδώ)

Για τη Μυκηναϊκή περίοδο, που απασχολεί μέχρι σήμερα τους αναζητητές της Ομηρικής Ιθάκης, τα πρώτα στοιχεία εντοπίστηκαν μόλις πρόσφατα. Μια πρόχειρη εγκατάσταση στον Πόρο και ένας μικρός θολωτός τάφος του 14ου και 13ου αι. στον Άγιο Νικήτα προσέθεσαν νέα δεδομένα στη συζήτηση γύρω από το θέμα.


Ο μικρός θολωτός Μυκηναϊκός τάφος που ανακαλύφθηκε τυχαία το 2008 στον Άγιο Νικήτα και έδωσε νέες διαστάσεις στη θεωρία του Νταίρπφελντ περί Ομηρικής Ιθάκης, την ταύτισή της δηλαδή με το νησί της Λευκάδας. (Δες εδώ)

Για την περίοδο μέχρι τον 7ο αιώνα π.Χ. δεν υπάρχουν σαφείς αναφορές στις αρχαίες πηγές και τα αρχαιολογικά δεδομένα είναι σποραδικά (σ.σ. Οι αρχαιολόγοι ονομάζουν την περίοδο αυτή «σκοτεινή περίοδο»: «Η περίοδος από το τέλος της Εποχής του Χαλκού έως το τελευταίο τέταρτο του 7ου αι. π.Χ. (1100-625 π.Χ.) χαρακτηρίζεται ως σκοτεινή περίοδος για τη Λευκάδα, διότι απουσιάζουν παντελώς οι φιλολογικές μαρτυρίες, ενώ είναι ελάχιστα τα αρχαιολογικά δεδομένα» [Αγγέλικα Ντούζουγλη]).


Αρχαία κατάλοιπα στον Άγιο Πέτρο και το Αθάνι που ενδέχεται να ανήκουν στην «σκοτεινή περίοδο». (Δες εδώ κι εδώ)

Το τελευταίο τέταρτο του 7ου αι. π.Χ. ιδρύεται στο βορειανατολικό άκρο του νησιού η κορινθιακή αποικία με το όνομα «Λευκάς». Εκτός από την πόλη Λευκάς οι πηγές αναφέρουν και τον Ελλόμενο και τη Φαράκου (;), που δεν έχουν εντοπιστεί αλλά τοποθετούνται πιθανώς στην πεδιάδα του Νυδριού και της Βασιλικής αντίστοιχα.


Αρχαία Λευκάδα: Αποτελέσματα Μαγνητικών Διασκοπήσεων. (Δες εδώ)

Ο αποικισμός του νησιού έγινε στο πλαίσιο ενός οργανωμένου αποικιστικού σχεδίου της μητρόπολης Κορίνθου, που την ίδια περίοδο ιδρύει και την Αμβρακία, τη σημερινή Άρτα, καθώς και τις πόλεις Ανακτόριο και Σόλλιο στην Ακαρνανία. Ανάμεσα σε αυτές η Λευκάδα κατέχει στρατηγική θέση στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπου, πάνω στους θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους προς τη Δύση και την Ανδριατική. Καίριας σημασίας για την επιλογή της θέσης υπήρξε το θαλάσσιο στενό ανάμεσα στη Λευκάδα και την Ακαρνανία που προσέφερε δυνατότητες ασφαλούς ελλιμενισμού. Οι Κορίνθιοι διάνοιξαν διώρυγα, το γνωστό από τις πηγές Διόρυκτο, και πλέον ήταν δυνατός και ο διάπλους του στενού που μετατράπηκε στον πλέον ασφαλή θαλάσσιο δρόμο προς το Ιόνιο επιτρέποντας στα πλοία να αποφύγουν τον δύσκολο περίπλου του ακρωτηρίου Λευκάτα.


Η διώρυγα (Διόρυκτος) της Λευκάδας που διάνοιξαν οι Κορίνθιοι

Η αποικία των Κορινθίων εκτεινόταν στη λοφοσειρά του Κούλμου και στην παράκτια πεδιάδα που σχηματίζεται στα ανατολικά της φτάνοντας μέχρι τη θάλασσα, μία ιδιαίτερα …. θέση, που επέτρεπε τον έλεγχο του στενού θαλάσσιου περάσματος αλλά και την εποπτεία των βόρειων και δυτικών ακτών της Λευκάδας. Επιπλέον, από το σημείο αυτό διερχόταν ο κύριος δρόμος της ανατολικής πλευράς του νησιού. Η αποικία είχε εμπορικό χαρακτήρα και διέθετε δύο λιμάνια από τα οποία το αρχαιότερο βρισκόταν στο θαλάσσιο στενό στα νότια της αρχαίας πόλης εκτός των τειχών.


Απομεινάρια από το λιμάνι της αρχαίας Λευκάδας. Στη δεύτερη φωτογραφία κτίρια αποθηκών κοντά στο αρχαίο λιμάνι, διατεταγμένα εκατέρωθεν αρχαίας οδού

Στις λιμενικές εγκαταστάσεις περιλαμβάνεται και η λίθινη γέφυρα που ένωνε τις δύο ακτές. Πιθανόν κατασκευάστηκε τον 3ο αι. π.Χ. όταν η Λευκάδα έγινε πρωτεύουσα του Ακαρνανικού Κοινού. Ξεκινούσε από το κέντρο της πόλης, από την Αγορά της, και κατέληγε στη θέση «Ρούγα» της Ακαρνανίας όπου συνδεόταν με το οδικό δίκτυο της περιοχής. Η αρχαία Λευκάδα γνώρισε σημαντική ανάπτυξη και εξελίχτηκε σε αξιόλογο αστικό κέντρο με πολεοδομική οργάνωση κατά το Ιπποδάμειο σύστημα.


Τάφοι στα νεκροταφεία της αρχαίας Λευκάδας βόρεια και νότια των τειχών της. (Δες εδώ κι εδώ)

Διέθετε κεντρική αγορά, θέατρο και δημόσια ιερά καθώς και δύο οργανωμένα νεκροταφεία βόρεια και νότια των τειχών της. Στην πόλη λειτουργούσε νομισματοκοπείο ήδη από τις αρχές του 5ου αι. π.Χ.

Αργυρός στατήρας από τη Λευκάδα, 400-330 π.Χ. Στην μια πλευρά απεικονίζεται η κεφαλή της Χαλινίτιδος Αθηνάς και το γράμμα Λ, που είναι το αρχικό γράμμα του ονόματος της Λευκάδας. Στην άλλη πλευρά απεικονίζεται ο Πήγασος.

Υπήρξε εμπορικός σταθμός και διακομετακομιστικό κέντρο και εξήγε δικά της προϊόντα κυρίως λάδι, αρωματικό λάδι, και κρασί το οποίο φαίνεται πως ήταν ιδιαίτερα γνωστό στην αρχαιότητα.

Εκτός από την ζωή στην οχυρωμένη πόλη εντοπίζονται αγροτικές εγκαταστάσεις σε όλη την ύπαιθρο χώρα, ενώ πιο οργανωμένες μονάδες έχουν και οχυρωματικό χαρακτήρα ανήκοντας στον τύπο της αγροικίας με πύργο.


Η Η αρχαία αγροικία στον Πόρο Λευκάδας (Η παλιά φωτογραφία είναι του Νταίρπφελντ). (Δες εδώ κι εδώ)

Δεκαπέντε τέτοιες αγροικίες των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων έχουν ερευνηθεί στο νότιο και νοτιοανατολικό κυρίως τμήμα του νησιού με την αγροικία στον Πόρο να είναι από τις πιο εντυπωσιακές καθώς, αν και δεν έχει ανασκαφεί, σώζει ένα τμήμα του πύργου της σε αρκετό ύψος.

Αγροτικά συγκροτήματα έχουν εντοπιστεί και πλησίον της πόλης, κατά μήκος της οδού που οδηγούσε στο λιμάνι. Μία τέτοια περίπτωση είναι η αγροικία στη θέση «Μεγάλη Βρύση», στην ιδιοκτησία Αθανίτη, στην οποία διαπιστώθηκε μια σειρά γεωργικών και εργαστηριακών δραστηριοτήτων, όπως οινοπαραγωγή, πορφυροβαφείο, ελαιοπαραγωγή, αλιεία, υφαντική, ενώ κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ανακατασκευάζεται και αποκτά λουτρικές εγκαταστάσεις.


Η αρχαία αγροικία που είχε βρεθεί το 2000 στην οδό Φιλοσόφων και η οποία δυστυχώς δεν διατηρήθηκε. (Δες εδώ)

Γνωστότερη ωστόσο στο ευρύ κοινό είναι η αγροικία στην οδό Φιλοσόφων λόγω της κατασκευής του ομώνυμου δρόμου το 2000 με 2001.


Απομεινάρια αρχαίου πέτρινου ελαιοτριβείου στην οδό Φιλοσόφων (Φωτογραφίες: Αιθεροβάμων). (Δες εδώ)

Η πόλη ήταν τειχισμένη με ισχυρό οχυρωματικό περίβολο μήκους περίπου 4,5 χιλιομέτρων που περιέκλειε το λόφο και το πεδινό τμήμα της. Σε αρκετά σημεία του λόφου το τείχος σώζεται σε ύψος που ξεπερνά τα 4 μέτρα ενώ τμήματά του είναι ενσωματωμένα σε παλιές οικίες.


Σωζόμενα τμήματα του τείχους της αρχαίας Λευκάδας

Σημαντικό τμήμα του βορείου σκέλους έχει εντοπιστεί στο δρόμο που διασχίζει τον οικισμό του Καλλιγονίου κάτω από την αύλακα ερειπωμένου νερόμυλου του 19ου αι.


Τμήματα του αρχαίου τείχους

Η ακριβής χρονολόγηση της οχύρωσης και οι πιθανές διαφορετικές κατασκευαστικές φάσεις δεν έχουν εξακριβωθεί ανασκαφικά. Τα ανασκαμμένα τμήματα του βόρειου πεδινού σκέλους ανάγονται στους ελληνιστικούς χρόνους, δηλαδή στο τέλος του 4ου αι. Επίσης ένα ισχυρό προτείχισμα ενίσχυε την ασφάλεια του βορειοδυτικού τμήματος της πόλης και προστάτευε το δεύτερο λιμάνι της που βρισκόταν στον όρμο της Φλέβας.


Οικιστικό συγκρότημα με δύο οικίες που αναδείχτηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΣΠΑ

Η αρχαία πόλη καταλάμβανε μία έκταση περίπου 980 στρεμμάτων μεταξύ των σημερινών οικισμών Καλλιγονίου και Καρυωτών, πολύ κοντά στη σύγχρονη πόλη της Λευκάδας. Το δημόσιο τμήμα της σχετιζόταν με τις οικονομικές και εμπορικές δραστηριότητες αλλά και τη πολιτική ζωή.


Η Αγορά της αρχαίας Λευκάδας που είχε άμεση επικοινωνία με τη λίθινη γέφυρα που ένωνε το νησί με την Ακαρνανία καθώς και το λιμάνι και τις εμπορικές αποθήκες

Η Αγορά βρισκόταν στο πεδινό τμήμα. Τμήμα στοάς με προσανατολισμό προς τη θάλασσα, που έχει αναδειχτεί και μέσω του προγράμματος ΕΣΠΑ, ερευνήθηκε κοντά στην επαρχιακή οδό Λευκάδας – Νυδριού και η αγορά είχε άμεση επικοινωνία με τη λίθινη γέφυρα προς την Ακαρνανία, την οποία ανέφερα πριν, το λιμάνι και τις εμπορικές αποθήκες που βρίσκονταν στην περιοχή της Λυγιάς.


Αναπαράσταση οικίας της αρχαίας Λευκάδας και του ανδρώνα

Οι οικίες αναπτύσσονται στο εσωτερικό μιας επιμήκους νησίδας στην οποία χωροθετούνταν δύο σπίτια κατά πλάτος, ανάμεσα στα οποία διερχόταν αποχετευτικός αγωγός. Είχαν νότιο προσανατολισμό και περιελάμβαναν υπαίθριο χώρο και δωμάτια διατεταγμένα σε ένα ή δύο ορόφους με τον ανδρώνα να χαρακτηρίζει τον κάτω όροφο και τον γυναικωνίτη τον πάνω όροφο.


Αριστερά: Ερείπια τετράγωνου κτίσματος στα αρχαία τείχη της Λευκάδας (Ruins of a Square Tower, Leucatia), GOODISSON William, 1822 (Δες εδώ). Δεξιά: Σύγχρονη φωτογραφία του Γιάννη Θ. με απομεινάρια αρχαίας οικίας σε δύσβατη περιοχή των Καρυωτών


Φωτογραφίες του Γιάννη Θ. με απομεινάρια αρχαίων οικιών σε δύσβατη περιοχή των Καρυωτών. Στη φωτογραφία δεξιά ο βράχος με το θόλο ίσως είναι από το εσωτερικό οικίας και ενδέχεται να είχε ράφια στις εσοχές.

Η πόλη διέθετε και δύο νεκροταφεία, τα οποία αναφέραμε πριν, το νότιο και το βόρειο, εκτός των τειχών, τα οποία έχουν αποδώσει πλουσιότατα ευρήματα που θαυμάζουμε στο Μουσείο της Λευκάδας, το οποίο στεγάζεται σε κτίριο του Πολιτιστικού Κέντρου που παραχωρήθηκε το 1995 από το Δήμο Λευκάδας στο ΥΠΠΟ.