Για την ίδρυση του «Πανεργατικού Κέντρου Λευκάδος»
«… Αι σοσιαλιστικαί ιδέαι εν Λευκάδι ήσαν άγνωστοι μέχρι του έτους 1905. Βραδύτερον εγένετο δημοσία εκδήλωσις των ιδεών τούτων υπό του πολύ φιλοπροόδου Λευκαδίου Ηλία Γουριώτη, όστις ως πρόεδρος σωματείου τινός, απήγγειλε τον πανηγυρικόν της ιδρύσεώς του, εν τη κεντρική πλατεία της πόλεως βριθούσης κόσμου καθ” ον το πρώτον ανέπτυξε τον Σοσιαλισμόν, και εκαυτηρίασε τας περί αφεντάδων και αρχοντιάς επικρατούσας αντιλήψεις, υπό το πνεύμα της κοινωνικής καλλιτερεύσεως και προόδου. Ο λόγος ούτος εκρίθη τότε ως προανάκρουσμα αναρχικών τάσεων και κατευθύνσεων, δια την μικράν της Λευκάδος κοινωνίαν και επειδή την άποψιν ταύτην ησπάσθησαν και μερικά μέλη του Σωματείου, ο Γουριώτης παρητήθη των καθηκόντων του Προέδρου.
Κατά το 1912 διήλθεν εκ Λευκάδος ο Σοσιαλιστής Μαζαράκης εκ Κεφαλληνίας, εκδότης της εκεί σοσιαλιστικής εφημερίδος «Ανάστασις». Οι πολίται μεθ” ων επεκοινώνισε τότε ήσαν, ο Μάρκος Ακάκιος εμπορροράπτης, ο Δημήτριος Κονιδάρης και άλλοι. Από του εξώστου της λέσχης «Συγκομηδή» ωμίλησε δημοσία και ανέπτυξε τας Σοσιαλιστικάς ιδέας δια μακρών. Αι θεωρίαι αύται εύρον πρόθυμον την εργατικήν τάξιν και τους διαφόρους μικροεπαγγελματίας της πόλεως και εντός μηνός εις μίαν των αιθουσών του Δημαρχικού καταστήματος συνήλθεν η πρώτη ομάς αυτών προς ίδρυσιν συλλόγου, αποτελουμένου εκ των εξής: Μάρκου Ακακίου, Δημητρίου Κονιδάρη, Π. Κουνιάκη, Η. Γουριώτη, Μ. Γαζή, Γ. Κατωπόδη, Ι. Μεσσίνη και άλλων. Ο εισηγητής της συσκέψεως Π. Κουνιάκης έδωκε τον λόγον εις τον Η. Γουριώτην και Δ. Κονιδάρην και ιδρύθη σύλλογος υπό τον τίτλον Πανεργατικόν Κέντρον Λευκάδος. Πρόεδρος εξελέγει ο Ιω. Μεσσίνης αρτοποιός, σύμβουλοι διάφοροι επαγγελματίαι, ταμίας ο Μ. Ακάκιος και Γραμματεύς ο Σπ. Μαγγίνας, άπαντες θερμοί υποστηρικταί του σκοπού. Οι πρωτοστατήσαντες εις την ίδρυσιν του Συλλόγου δεν απεδέχθησαν ουδέν αξίωμα.
Εντός ενός μηνός από της ιδρύσεως του Συλλόγου τούτου τοιαύτη ήτο η δίψα των Λευκαδίων εργατών και μικροεπαγγελματιών, ώστε είχον εγγραφή 300 μέλη. Τον επόμενον μήνα εγένοντο 600. Δια το καταπληκτικώς πολυάριθμον των μελών εχρησιμοποιήθησαν αι συνεχόμεναι αίθουσαι του Δημοτικού Σχολείου της πόλεως (ιδιοκτησία Α. Θεριανού) εντός των οποίων εκάστην εσπέραν συνήρχοντο άπαντα τα μέλη αθρόως. Ομιλητής ήτο ο Π. Κουνιάκης. Τα θέματα επί των οποίων ωμίλει ήσαν 1) Σεβασμός του κεφαλαίου του χρησιμοποιουμένου επ” αγαθώ των εργαζομένων. 2) Σεβασμός προς πάντας αδιακρίτως τους πολίτας και αγάπη μεταξύ των. 3) Εκκλησιασμός κατά Κυριακήν εις τους Ναούς εκ περιτροπής. 4) Ποία τα καθήκοντα των εργατών και αι υποχρεώσεις των προς την Κοινωνίαν, την πολιτείαν και την πατρίδα. 5) Ποία τα δικαιώματα αυτών (εντός πάντοτε των νομίμων ορίων διεκδικούμενα). 6) Ποία η θέσις του εργάτου έναντι του εργοδότου. 7) Η Κοινωνική και οικογενειακή αγωγή κτλ.
Εις τας συγκεντρώσεις εκαλούντο οι ιερείς της πόλεως, αι αστυνομικαί αρχαί και δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι διέψευδον παταγωδώς, τας υπό κακοβούλων και οπισθοδρομικών διατυμπανιζομένας φήμας, ότι το «Κέντρον» είνε συμμορία αναρχικών. Συνεστήθη Ταμείον Περιθάλψεως ασθενούντων μελών και εδίδοντο βοηθήματα εις τας απόρους οικογενείας των μελών κατά τα Χριστούγεννα, Φώτα και το Πάσχα. Φάρμακα, διατροφή και τα έξοδα της κηδείας των αποθνησκόντων απόρων μελών, αι κηδείαι εγένοντο θεαματικαί, κατετίθετο στέφανος εις τον νεκρόν και εδίδετο βοήθημα εις την οικογένειαν του αποθανόντος. Η επαιτία (δια του μανδηλίου προς ανακούφισιν πτωχού ασθενούς ή κηδείαν αυτού) έπαυσε πλέον να ενοχλή τους πολίτας και όλαι σχεδόν αι εργαζόμεναι τάξεις ήσαν μέλη του «Κέντρου».
Εκ των χωρίων Φρινίου, Απολπαίνης, Καλλιγωνίου, Καρυωτών ενεγράφησαν πλείστα μέλη και ο αριθμός αυτών ανήλθεν εις 800. Έκαστον επάγγελμα είχεν εις την διοίκησιν και έναν αντιπρόσωπόν του. Οι αλιείς είχον τον φανατικόν Χαρ. Αθηνιώτην ή Γελαδούλην οι ξυλουργοί τον Γ. Κατωπόδην, οι σιδηρουργοί, οι Λεμβούχοι τον Γ. Γατζίαν, οι κουρείς τον Α. Παππανελόπουλον, οι ελαιοχρωματισταί τον Π. Περδικάρην, οι φρινιώτες τον Θ. Δρόσην, οι κτίσται τον Ε. Ζιώτην, οι αρτοποιοί τον Ι. Μεσσίνην, οι αχθοφόροι τον Α. Χόρτην κτλ. Πρώτη κηδεία απόρου εγένετο δαπάνοις του Κέντρου, του ιεροψάλτου Α. Κόγκα.
Βραδύτερον πρόεδρος του Κέντρου εξελέγη ο διακεκριμμένος ιατρός Α. Αλβανίτης. Μετά την υπογραφήν της Συνθήκης μεταξύ Ελλάδος – Βουλγαρίας κλπ (1913 7βριος). Το κέντρον έώρτασε πανηγυρικώς την λήξιν του πολέμου και τον θρίαμβον των ελλ. όπλων και την 14 7βρίου του ιδίου έτους ετέλεσε παλλευκάδιον μνημόσυνον των πεσόντων κατά τους πολέμους 12 -13 Λευκαδίων, ει, ο εκλήθησαν αι αρχαί και οι δήμαρχοι της νήσου και εις το οποίον συνέρρευσεν από πάσης γωνίας της νήσου και η πόλις ήγε γενικόν πένθος. Επιμνημόσυνον λόγον απήγγειλεν ο Π. Κουνιάκης εν τω Ναώ του αγ. Μηνά καταθέσας στέφανον εις το πολύ ωραίον και αντάξιον κενοτάφιον, όπερ διεκόσμησεν επιτροπήν των μελών του Κέντρου υπό την προεδρείαν του Γ. Κατωπόδη. Στεφάνους κατέθεσον ο Α. Σκιαδαρέσης, όστις και απήγγειλε προ της στήλης των πεσόντων το έξοχον ποίημά του «Του μαρμάρου τ” άσπρο χρώμα πως εχρύσωσε με μια κτλ.» ως και ο λόγιος συμπολίτης Δ. Σταμπόγλης εμπνευσμένον ποίημα (ίδε περιγραφήν εις εφημερίδα Εργάτης του 1913) ο Ι. Κατηφόρης δικηγόρος εκ μέρους του Δήμου Απολλωνίων, ο Θ. Δρόσης εκ μέρους του χωρίου Φρίνι, εξ Απολπαίνης κτλ.
Το Κέντρον αδεία της Δημοτικής αρχής συνεδρίαζεν, εντός του Δημοτ. Θεάτρου όπερ ιδίαις δαπάναις επεσκεύασε και ετέλει εορτάς, εσπερίδας, χορούς, ους εποίκιλλε με κινηματογράφον κατά την χειμ. περίοδον και ολόκληρος ο φτωχόκοσμος της πόλεως συν γυναιξί και τέκνοις διεσκέδαζεν αντί 50λέπτου εισόδου.
Ίδρυσεν ερασιτεχνικόν τμήμα εξ εμπνευσμένων νέων μελών και φιλοπροόδων Δνίδων και εδίδαξεν από σκηνής τα εξής έργα: Παραμοναί της Ελλ. Επαναστάσεως (Σκλάβοι), την «Χριστήναν» του λογίου και δραματικού συγγραφέως Λευκαδίου Ζαμπελίου, του οποίου την εικόνα ενεφάνισε δαφνοστεφή επί της σκηνής. Την «Γαλάτειαν» του Βασιλειάδου, την «Εσμέ» η τον ρόλον υπεδύθη η ευηδείς Δις τότε Ασπασία Καράμπαλη, την «Φλώριαν Τόσκα» κλπ. ως και διαφόρους κωμωδίας εν οις και τον «Σιδηρουργόν» ον υπεδύθη ο σιδηρουργός το επάγγελμα Ι. Αναπολιτάνος ή Μπριέλας. Εκ των εισπράξεων τούτων, μεταξύ άλλων διετέθησαν και υπέρ των οικογενειών των απόρων επιστράτων της περιόδου εκείνης.
Κατά τας Κοινοτικάς εκλογάς του 1914 υπό των μελών του Κέντρου υπεδείχθησαν ως υποψήφιοι οι Σ. Φραγκούλης, Ι. Μεσσίνης, Π. Κουνιάκης, Χ. Σούνδιας, Μ. Μαλακάσης, Α. Σταγιάνος, Π. Κατωπόδης, Β. Θερμός. Προ των εκλογών ο Π. Κουνιάκης εφυλακίσθη και η εκλογή διεξήχθη μετά πείσματος. Το Κέντρον κατήγαγε πρωτοφανή λαϊκόν θρίαμβον. Και οι 8 υποψήφιοί του εξελέγησαν με καταπληκτικήν πλειοψηφίαν 300 ψήφων, έναντι 1200 ψηφισάντων μηδέ του φυλακισμένου εξαιρεθέντο, παρ” όλας τας αντιδράσεις. Από όλας τας εργατικάς οργανώσεις αθρόα κατέφθανον συγχαρητήρια και η «Ανάστασις» Αργοστολίου εν κυρίω άρθρω υπό τον τίτλον «Λευκάς Λευκαίνου» έπλεξε το εγκώμιον των Λευκαδίων εργατών δια την νίκην των. Επί 3 ημέρας διήρκησαν αι εορταί και διαδηλώσεις επί τη νίκη της εργατικής τάξεως εν τη πόλει χωρίς να σημειωθή το παραμικρόν επεισόδιον.
Δυστυχώς την εργατικήν ταύτην χειραφέτησιν υπήρξαν άνθρωποι, της αυτής εργατικής οικογένειας, οι οποίοι την κατεπρόδωσαν και ο αγών εκείνος, ο τόσον πράγματι ωραίος, εξευγενιστικός και ανθρωπιστικός δια την μικράν κοινωνίαν της Λευκάδος, υπέκυψεν εις την αναπόδραστον δύναμιν της ισχύως του δυνατωτέρου και το ωραίον εργατικόν όνειρον το οποίον επί 3 συνεχή έτη αναπτέρωσε τας ελπίδας της εργ. τάξεως και αντεπεκρίθη εις τους ατρύτους κόπους και μόχθους των ιδρυτών του Κέντρου διελύθη, συντελεσάντων εις τούτο και των κατόπι γεγονότων, εκλογαί 31 Μαΐου 1915, αποκλεισμός της Λευκάδος 1916 – 1919 και τα μετέπειτα δεινοπαθήματα. Εις την μονόπλευρον Βουλήν του 1915 η Λευκάς απέστειλεν ως αντιπροσώπους της τον Σ. Βαλαωρίτη και Α. Σκιαδαρέσην…».
Πηγή:
Παναγιώτης Θ. Κουνιάκης: «Η νήσος Λευκάς από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς: Ήθη-Έθιμα-Εξέλιξις και Δράσις των πολιτικών αυτής ανδρών», 1928
