Ο Ναός και το καμπαναριό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγίας) στην Κατούνα Λευκάδας

Ο Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγίας) στην Κατούνα Λευκάδας είναι ένας επιβλητικός εξωτερικά ναός, που αν εξαιρέσουμε την πόλη της Λευκάδας δύσκολα απαντά κανείς όμοιό του στα χωριά του νησιού μας. Κάποιον που ρωτήσαμε μας έδωσε μια απλοϊκή εκ πρώτης όψεως απάντηση που ενδέχεται όμως να εμπεριέχει και τον πυρήνα της αλήθειας: «Πλούσιο χωριό ήταν η Κατούνα, τι νομίζεις!…».

Αν και δεν είναι γνωστό πότε κτίσθηκε για πρώτη φορά ο Ναός το σίγουρο είναι ότι η ολοκλήρωσή του στη σημερινή του μορφή έγινε σε διαφορετικές κατασκευαστικές φάσεις. Τρεις είναι οι ευδιάκριτες σήμερα ημερομηνίες σε διάφορα σημεία της τοιχοποιίας και του εξωτερικού διακόσμου του ναού:

Διαβάζουμε, στο θύρωμα της κεντρικής εισόδου: «1860 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 16 ΑΘΑΝΑΣ… ΙΕΡΕΟ.. ….. ΓΟΥΡΖΗΣ, ΣΙΝΔΡΟΜΙΤΗ..», στη γωνία της νοτιοανατολικής πλευράς: «1857 ΑΘ · Z · ΕΠ …..» και στην εξωτερική κόγχη του Ιερού: «Μ. ΚΟΝΤΟΠΡΙΑΣ · Α. ΛΟΓΟΘΕΤΙΣ · ΕΠΑΝΝΕΚΥΝΙΣΘΙ Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ · 1869».

Γράφει ο Δήμος Μαλακάσης στο βιβλίο του «Τα παλιά σπίτια της Λευκάδας» για το εργολαβικό του έτους 1856 που αφορά συμπληρωματικές εργασίες στο Ναό:

Νότια όψη – Κύρια είσοδος (Πηγή: Χαρά Παπαδάτου-Γιαννοπούλου, Ναοί της Κατούνας στην Λευκάδα)

Για το ναό αναφέρει η Χαρά Παπαδάτου-Γιαννοπούλου στο βιβλιαράκι της «Ναοί της Κατούνας στην Λευκάδα» (Λευκάδα 2013):

«Ο Ναός κάηκε το 1919 και ξαναχτίστηκε με τις σημερινές του διαστάσεις. Σώθηκαν λίγα πράγματα. Μεταξύ αυτών και η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου από τον αγιογράφο Αναστάση Ανεμογιάννη, ο οποίος έζησε τον 18ο αιώνα…

Το νεοκλασσικό έργο του Ναού, έργο του Κολυβιάτη ξυλογλύπτη Ιωάννη Βρεττού (Φωτ. Γ. Φαλκώνης)

Το 1927 το τέμπλο κάηκε (σ.σ. ήταν έργο του Ευστάθιου Προσαλάντη ή Μαϊστράλη) και το ξανακατασκεύασε το 1930, ο εξαίρετος επίσης ξυλογλύπτης Ιωάννης Βρεττός (σ.σ. ήταν από τα Κολυβάτα Λευκάδας και έχει αφήσει πολλά έργα ξυλογλυπτικής. Δες εδώ) μαθητής του Πάνου Προσαλέντη, ο οποίος θεωρείται ο τελευταίος των αξιόλογων ξυλογλυπτών στην Λευκάδα. Ο Ιωάννης Βρεττός κατασκεύαζε και αυτός τέμπλα νεοκλασσικής τεχνοτροπίας…

Ο Ναός είναι δίρριχτη βασιλική. Είναι χτισμένος από λιθοδομή με ξύλινη δίρριχτη στέγη. Οι εξωτερικοί τοίχοι πλάτους 0.60 μ. είναι κατασκευασμένοι από αργολιθοδομή (σ.σ. τοιχοποιία με πλίνθους και με συνδετικό κονίαμα) εκτός της ανατολικής πλευράς, όπου εξωτερικά υπάρχουν πελεκητές πέτρες και εσωτερικά αργολιθοδομή. Οι πελεκητές πέτρες της ανατολικής πλευράς επεκτείνονται και σε τμήμα της νότιας πλευράς που συνέχεται με το νάρθηκα. Ο Ναός είναι μονόκλιτος με διαστάσεις 21.00 x 8.90 και χωρίζεται σε τρία μέρη: το Ιερό με την ιερά πρόθεση, τον κυρίως Ναό και το Νάρθηκα με το χώρο του γυναικωνίτη…

Το θύρωμα της κεντρικής εισόδου διαμορφώνεται με μπαρόκ στοιχεία, όπως οι κεντρικοί Ναοί της πόλεως και τα παράθυρα επίσης με καλαίσθητες σιδεριές.

Ο μεγάλος σεισμός της 14ης Αυγούστου 2003 προκάλεσε αρκετές ζημιές στον Ναό. Κυρίως επέτεινε υπάρχουσες βλάβες από παλαιότερες εποχές, όπως ρηγματώσεις, αποκλίσεις τοίχων από την κατακόρυφο, ζημιές στα ψαλίδια κ.λ.π. Η αναστύλωση του Ναού που άρχισε αμέσως μετά τον σεισμό έχει ολοκληρωθεί από το 2005 με επιμέλεια του δραστηρίου ιερέα του χωριού πατέρα Βασιλείου Κακλαμάνη και σε συνεργασία με την 8η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων».

Στο προαύλιο της εκκλησίας βρίσκεται το επιβλητικό καμπαναριό. Γράφει γι΄ αυτό η Χαρά Παπαδάτου-Γιαννοπούλου στο προαναφερόμερο πόνημά της:

«Το καμπαναριό κατασκεύασε ο Μιχαήλ Γουρζής, ο οποίος εργαζόταν ως εργολάβος και κατασκευαστής. Η μορφή του καμπαναριού δεν έχει καμία ομοιότητα με τα λοιπά καμπαναριά της Λευκάδας. Η μορφή του δείχνει αναγεννησιακές επιρροές, που οφείλονται ίσως σε κάποιες γνώσεις επί των θεμάτων αυτών του κατασκευαστή ή πιθανόν εντυπώσεις του από ταξίδι του στην Ιταλία. Έχει ύψος 10.78 μ. και χωρίζεται σε δύο τμήματα. Στι ισόγειο και τον όροφο. Το ισόγειο είναι λίθινο κτίσμα τετραγωνικής κατόψεως 4.0 μ. επί 4.0 μ. Στην συνέχεια, ο όροφος διαμορφώνεται με δύο, σε κάθε πλευρά, τοξωτά ανοίγματα με μικρότερη κάτοψη (3.77μ. επί 3.77μ.) και ύψους 5.54 μ. Το επάνω τμήμα είναι κατασκευασμένο στις γωνίες με ορθογωνικούς γωνιόλιθους και στο πλήρωμα με στενά συμπαγή τούβλα. Το ίδιο επαναλαμβάνεται στην στέψη του καμπαναριού».

Μαγνήτης το καμπαναριό της Θεοτόκου.
Με συνοδεύει παιδολόι.
Ανοίγει εύκολα το μάνταλο της πόρτας του μαντρότοιχου.
Στον περίβολο αριστερά, η εκκλησιά.
Δίπλα της το φαντούμενο μακριάθενε καμπαναριό.
Το ΄ντυσ΄ ο χρόνος τριμμένο ρούχο, το ράγισ΄ ο σεισμός,
Πριν να ντυθεί τα γιορτινά του.
Στο επάνω μέρος ανοίγματα ρολογιού,
Δεν δέχτηκαν ποτέ τούτη την πολυτέλεια,
Χάσκουνε κόγχες, ίδιες νεκροκεφαλής.
Η εκκλησιά ψυχής προσκυνητάρι, έχει στολίδι την απλότητα,
Δίχως εκείνο το ιδιαίτερο προνόμιο της τέχνης

Στη σκιά πεύκου η στήλη των πεσόντων.
Θρηνεί το βελονόφυλλο απάνωθέ της. Δάκρυ το πέσιμό του…¹

«ΚΑΤΟΥΝΑ: Προάστειον του τέως Δήμου Λευκαδίων, ώραν απέχον της πόλεως και συνοικισμός ανώμαλος. Κείται επί λοφοσειράς πλησίον των αλυκών Αλεξάνδρου, έχει κατοίκους 598, ων οι πλείστοι αλιείς, καλλιεργηταί αγρών και του άλατος. Προϊόντα έλαιον, οίνος και σταφίδα εις ελαχίστην ποσότητα. Κυριαρχούντα επίθετα: Γουρζής, Φωτεινός. Οι κάτοικοι φίλεργοι και φιλήσυχοι.²»

Αρχίζ΄ η περιπλάνηση στις γειτονιές.
Παντού το ίδιο πάντρεμα παλιού με το καινούργιο.
Κραυγή η ματιά πάνω στα πέτρινα γλυπτά φουρούσια,
Υποστυλωτές ετοιμόρροπων ξύλινων μπαλκονιών.
Η πέτρα αντέχει στου χρόνου τα χτυπήματα…

Κατούνα διάκρινα πάνωθέ σου σημάδι μελανό.
Μακάρι πλάνη μου μεσ΄ στο λυκόφως.
Αύριο, στο λυκαυγές, ήλιος λαμπρός ζωής
Να λάμπει στ΄ αντικέφαλό σου.³

________________________________________
¹ Γιάννης Αθηνιώτης, Οδοιπορικό Λευκάδος, 1989.
² Παναγιώτης Κουνιάκης, Η νήσος Λευκάς από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς: Ήθη-Έθιμα-Εξέλιξις και Δράσις των πολιτικών αυτής ανδρών, 1928
³ Γιάννης Αθηνιώτης, ό.π.
___________________________________________

Σχετικές με τον οικισμό της Κατούνας αναρτήσεις:
Το χωριό Κατούνα Λευκάδας… (2011)
Ήρθε κάποτε γυαλισμένο κι αστραφτερό στον τόπο μας… (2012)
Ένας παλιός αλευρόμυλος… κάπου στη Λευκάδα (2012)
Χειμωνιάτικο σουρρεαλιστικό τοπίο… και μια αληθινή ιστορία (2012)
Ο Καπετάνιος στην Κατούνα… (2012)
Η Κατούνα μέσα από παλιές φωτογραφίες (2014)
25 Ιούνη 1948: Δυο Λευκαδίτες εκτελεσμένοι στο Γουδί μετά τη δίκη-παρωδία του Ναυτικού (2015)