Χειρόγραφοι χάρτες του Francesco Antonio Vecchioni με την οχύρωση του Φρουρίου της Αγίας Μαύρας το 1706
Francesco Antonio Vecchioni, 1706, χειρόγραφος χάρτης οχυρώσεων της Αγίας Μαύρας (Λεπτομέρεια)
Ο έκτος Βενετοτουρκικός Πόλεμος ή Πόλεμος του Μοριά διεξήχθη ανάμεσα στους Βενετούς και του Οθωμανούς από το 1684 έως το 1699. Ο πόλεμος κηρύχθηκε σε περίοδο που οι Οθωμανοί ήταν απασχολημένοι σε πόλεμο εναντίον της Αυστρίας των Αψβούργων.
Francesco Antonio Vecchioni, Forteza Di Santa Maura, Manuscript Map, 1706
Ο Βενετικός στόλος έπλευσε το 1684 με αρχηγό τον Μοροζίνι από την Αδριατική προς το Ιόνιο.
Francesco Antonio Vecchioni, Forteza Di Santa Maura, Manuscript Map, 1706
Πρώτος στόχος ήταν η Λευκάδα (Αγία Μαύρα) την οποία κατέλαβε μετά από σύντομη πολιορκία. Στη συνέχεια οι Βενετοί εισέβαλαν στην ενδοχώρα της Ακαρνανίας και με τη βοήθεια Ελλήνων οπλαρχηγών κατέλαβαν στα τέλη του Σεπτέμβρη του 1684 τη Βόνιτσα και την Πρέβεζα. Οι επιτυχημένες αυτές επιχειρήσεις ενθάρρυναν τους Έλληνες να συνεργαστούν μαζί τους εναντίον των Οθωμανών.
Λεπτομέρεια του άνω χάρτη
Για την κατάληψη του Φρουρίου της Λευκάδας από τους Ενετούς γράφει ο Παναγιώτης Κουνιάκης:
Λεπτομέρεια του άνω χάρτη
«… Η τοιαύτη ωμή και απάνθρωπος Τουρκική Διοίκησις εις τους παρ΄ αυτής βία υποδουλωθέντας λαούς, δεν ήτο δυνατόν να αφίση ασυγκίνητα τα λεγόμενα τότε Χριστιανικά Κράτη.
Κατά τω 1684, οι τότε σύμμαχοι, Ενετία, Αυστρία, Πολωνία, το πανίσχυρον Παππικόν Κράτος και το Δουκάτον της Τοσκάνης κατέληξαν εις την απόφασιν να εκδιώξωσι τους Τούρκους από την Ευρώπην και προς πραγματοποίησιν της αποφάσεώς των, εκήρυξαν όλα ομού τον πόλεμον κατ΄ αυτών. Σημείον δε ενάρξεως της των κατά της Τουρκίας εχθροπραξιών ωρίσθη η νήσος Λευκάς κατεχόμενη παρ΄ αυτής.
Εις τον κοινόν τούτον Χριστιανικόν αγώνα κατά του ατιθάσου επιδρομέως έσπευσαν προθύμως να μετάσχωσι και αι Νήσοι Κέρκυρα, Κεφαλληνία και Ζάκυνθος προς απελευθέρωσιν της αδελφού νήσου. Τοιαύτη δε ήτο η φανατική κατά των Τούρκων προσπάθεια δια την εξόντωσίν των, ώστε εν τη νήσω Κερκύρα αι δημόσιαι θέσεις ετέθησαν εις δημόσιον πλειστηριασμόν. Εισεπράχθησαν εκ του μέτρου τούτου χρήματα άφθονα, τα οποία διατέθησαν υπέρ του αγώνος.
Ομοίως έπραξαν και οι Κεφαλλήνες και Ζακύνθιοι. Αρχηγοί των Κερκυραίων εθελοντών, οι οποίοι έσπευσαν αθρόοι και κατετάσσοντο ήσαν, ο Κοκκίνης, Βαρβάτος και Μιδάνος. Των Ζακυνθίων εθελοντών οι Σιγούρος, Κομούτος και Κουτούβαλης των δε Κεφαλλήνων ο Μεταξάς, Πηνιατώρος, Άννινος, Χωραφάς και Δελαδέτζιμας.
Εν Κερκύρα αι προετοιμασίαι εγένοντο πυρετωδώς. Αρχηγός των κατά των Τούρκων στόλου, διωρίσθη ο Ενετός ευπατρίδης Μοροζίνης, ώστις άμα ως τα πάντα ητοιμάσθησαν την 19 Ιουλίου 1684, ενεφανίσθη μετά του ισχυρού στόλου του έξωθι της Λευκάδος. Συγχρόνως ο αείμνηστος Επίσκοπος Κεφαλληνίας Τιμόθεος εγκαταλείψας την προς τα θεία υπηρεσίαν του, συνεγκέντρωσεν 150 λεοντοθύμους μοναχούς, τους εξώπλισε και ηγηθείς αυτών, κατέφθασεν εις Λευκάδα, ίνα μετάσχη αυτοπροσώπως του αγώνος.
Ο εν Ενετία διαμένων εκ Κεφαλληνίας δεινός Θεολόγος και Ιεροκήρυξ Ηλίας Μηνιάτης, απηύθυνε προς τους απανταχού Έλληνας έντυπον δέησιν εις την Υ. Θεοτόκον υπέρ της απελευθερώσεως των υπό των Τουρκικόν ζυγόν διατελούντων Ελλήνων.
Εις την Κέρκυραν δε συνεγκεντρώθησαν 20.000 Επτανήσιοι εθελονταί υπέρ του αγώνος.
Πριν η καταπλεύση ο υπό τον Μοροζίνην στόλος εις τα ύδατα της Λευκάδος, εις την έναντι Στερεάν επανεστάτησαν ο εξ Ιωαννίνων καταγόμενος Αγγελής Σουμιλάς και ο Χρήστος Βαλαωρίτης εκ του χωρίου «Βαλαώρα» της Ηπείρου μετά του υιού του Μόσχου ηγούμενοι χιλίων ενόπλων και συνήπτον μάχας εκ του συστάδην και αποδεκάτιζον τους Τούρκους.
Η πράξις αύτη των αειμνήστων τούτων ανδρών σπουδαίαν προσέφερε συμβολήν εις τον απελευθερωτικόν αγώνα της Λευκάδος, διότη εξηνάγκασε τους Τούρκους να έχωσι διμέτωπον πόλεμον, σοβαρώς δε εξυπηρέτησε τα σχέδια του Μοροζίνη.
Ο Μοροζίνης μαθών τα εν τη Στερεά γενόμενα και ενθαρρυνθείς, προσωρμίσθη εις την σημερινήν τοποθεσία «Γύρα» εν η απεβίβασε τας υπ΄ αυτών δυνάμεις και ήρχισε την κατά του Φρουρίου πολιορκία εντός του οποίου είχον συγκεντρωθή οι Τούρκοι προς άμυναν. Ανήγειρε τοίχος του οποίου ερείπια σώζονται εισέτι, ανώρυξεν ευρυτάτην τάφρον, και δια διαγγέλματος προσεκάλεσε τους κατοίκους να σπεύσωσιν ίνα αγωνισθώσι μετ΄ αυτού δια την απελευθέρωσίν των.
Οι δυνάμενοι έσπευσαν προθύμως και μετά πολιορκίαν 19 ημερών, την 6ην Αυγούστου 1684 οι εν των Φρουρίω αμυνόμενοι Τούρκοι ύψωσαν λευκήν σημαίαν και παρεδόθησαν άνευ όρων. Εις την παράδοσιν συνετέλεσαν και οι εν τη Στερεά μαχόμενοι Σουμίλας και Χρήστος Βαλαωρίτης οι οποίοι κατόρθωσαν να πλησιάσωσι μέχρι της θέσεως «Βρυσούλα» και απέκοψαν το ύδωρ, εξ ου υδρεύοντο οι αμυνόμενοι. Εις την άλωσιν του Φρουρίου τούτου, σενετέλεσεν και ο εκ του χωρίου Κομηλιού Λευκάδιος περίφημος σκοπευτής, Βερρίκιος, όστις κατά την έκθεσιν του στολάρχου Μοροζίνη δια της ευθυβολίας του ηχρήστεψε τα Τουρκικά πυροβόλα.
Ο Μοροζίνης άμα τη καταλήψει του Φρουρίου κατεκρήμνισε τα εντός αυτού υπάρχοντα Τζαμία (Τεμένη) και προς τα δυτικά αυτού ανήγειρε Ναόν επ΄ ονόματι του Σωτήρος Χριστού εις ανάμνησιν της νίκης του (6 Αυγούστου) και μετά εν έτος 1685, ανήγειρε τω εν τη σημερινή πόλει Ιερόν Ναόν του Παντοκράτορος. Ακριβώς κατά το έτος τούτο, οι εν τω Φρουρίω οικούντες Λευκάδιοι Αγιομαυρίτες, μετώκισαν εις την Αμαξικήν, δύο χιλιόμετρα της ανοικτής θαλάσσης απεχούσης και η πρώτη πόλις «Αγία Μαύρα» εξέλιπεν.
Επί εκατό έτη η πόλις είχε το όνομα Αμαξική 1685-1785. Εν τη πόλει εκτίσθησαν διάφοροι συναδελφικοί ναοί επικληθέντες κτητορικοί έκτοτε. Ο Ιερεύς Νικόλαος Ζαμπέλης εφημέριος ενός των Ναών τούτων γράφει: «Έτος 1685 μηνί Ιουνίω ώρα α΄ της ημέρας, ημέρα Σάββατον εγείνει μέγας σεισμός και έπεσαν οι καμάρες (τα τόξα του Υδραγωγείου) εις την Αμαξικήν όλα τα κτιστά και τα […] και εγύρισαν τα θεμέλιά τους άνω κάτω».
Μετά την τακτοποίησιν των της Λευκάδος ο Μοροζίνης εξηκολούθησε την κατά των Τούρκων εκστρατείαν και εις την λοιπήν Ελλάδα βοηθούμενος εις τούτον υπό των οπλαρχηγών Σουμίλα και Βαλαωρίτου, αλλ΄ αποτυχών εις την πολιορκείαν των Πατρών επέστρεψεν εις Λευκάδα. Τους μετασχόντας εις τον αγώνα οπλαρχηγούς πολλαχώς αντίμοιψε, και ενέγραψε εις την παρ΄ αυτού κατασκευασθείσαν «Χρυσήν Βίβλον» (libro dore) και απένειμε τον τίτλο του «Ευγενούς».
Ως ήτο επόμενον, οι πρώτοι αξιωθέντες των τιμών τούτων ήταν ο Βαλαωρίτης και ο Σουμίλας, εις τους οποίους ο Μοροζίνης εξαιρετικώς παρεχώρησε και γαίας εν Λευκάδι, ως πολλαχώς εξυπηρετήσαντας τον αγώνα και εργασθέντας προς κατίσχυσιν των Ενετικών όπλων. Τοιαύται γαία σώζονται και σήμερον. «Η Ράχη του Σουμίλα» η «Ράχη του Βαλαωρίτου» «Ο Επίσκοπος του Βαλαωρίτου» και λοιπά.
Βραδύτερον τοιαύται γαίαι περεχωρήθησαν και εις άλλους προσενεγκόντας υπηρεσίας εις την Ενετικήν Κυβέρνησιν, εν οις η οικογένεια Αποστόλου Ψωμά εκλείψασα ήδη, λαβούσα γαίας εις Άγιον Κωνσταντίνον, πλησίον της Απολπαίνης προάστειον της πόλεως, οι Σέρβοι και άλλαι ων τα ονόματα είναι εισί αναγεγραμμένα εις την «Χρυσήν Βίβλον» της Ενετίας σωζομένη εις τα Ενετικά Αρχεία. Αντίγραφον δε ταύτης ή πρότυπον διετήρει μέχρι τον καθ΄ ημάς χρόνων η οικογένεια Θεριανού εκ Λευκάδος.
Πάντες δε εις την χρυσήν αυτήν βίβλον εγγεγραμμένοι ετιτλοφορούντο ευγενείς και εξετιμώντο υπό των εκάστοτε Διοικητών της Νήσου Ενετών, υπεστηρίζοντο, κατελάμβανον δημοσίας θέσεις και ετύγχανον συντάξεως αι οικογένειαι των αποθνησκόντων, διότι εθεωρούντο φίλοι υποστηρικταί της Ενετικής κυριαρχίας εν Λευκάδι».
(Πηγή για το κείμενο: Παναγιώτης Θ. Κουνιάκης, «Η νήσος Λευκάς από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς – Ήθη, έθιμα, εξέλιξις και δράσις των πολιτικών αυτής ανδρών», σελ. 18-19, 1928).
