Τα ελληνικά παραδοσιακά πανηγύρια του χθες και του σήμερα
Οι αυτοσχέδιοι πάγκοι γεμίζουν από κάθε λογής πραμάτεια και οι έμποροι στέκονται στην άκρη του δρόμου. Οι κούνιες περιμένουν τα μικρά παιδιά και, σε αρκετές περιπτώσεις, τα μαγαζιά διαθέτουν και μουσική για να διασκεδάσουν τους μεγάλους. Πρόκειται για μία σκηνή από τα παραδοσιακά πανηγύρια, που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, σε όλη τη χώρα.
Την τιμητική τους έχουν, συνήθως, τα χωριά, με τον θρησκευτικό χαρακτήρα να κατέχει πρωτεύουσα θέση στα πανηγύρια. Ανάλογα με το πότε γιορτάζει η εκκλησία γίνεται η εμποροπανήγυρις σε κάθε τόπο, όπου συμμετέχουν οι κάτοικοι όλης της περιοχής με ιδιαίτερη χαρά. Η μορφή των πανηγυριών τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει, ωστόσο δεν παύει να αποτελεί μία ευκαιρία για διασκέδαση για ντόπιους και επισκέπτες.
Παλαιότερα, οι νέοι προσπαθούσαν να εξοικονομήσουν χρήματα για να πάνε στα πανηγύρια. Μέχρι το 1950, ντύνονταν με τα γιορτινά τους και είχαν ως μεταφορικό μέσο τα μουλάρια. Εκείνο που έκανε εντύπωση ήταν ο περιποιημένος αναβάτης. Οι κοπελιές του χωριού και των γειτονικών περιοχών έσπευδαν για να τούς δουν και οι νέοι σκόρπιζαν δειλές ματιές στις αγαπημένες τους.
Τα παλικάρια άρχιζαν το χορό, έπιναν κρασί και κερνούσαν όλες τις παρέες, που ανταπέδιδαν το κέρασμα. Σε αρκετές περιοχές, σ’ αυτόν που χόρευε προσέφεραν ούζο ή κρασί και στην κοπελιά λουκούμια, που όσα περισσότερα μάζευε τόση μεγαλύτερη ικανοποίηση είχε. Οι μεγάλοι, αν είχαν κορίτσια της παντρειάς, περίμεναν να μπει στο χορό η κόρη τους για να την καμαρώσουν, αν όχι πήγαιναν σε συγγενικά ή φιλικά σπίτια.
«Τα πανηγύρια της υπαίθρου χωρίζονταν παλιά σε τρία σκέλη: πρώτο το θρησκευτικό, με λειτουργία στην εκκλησία και λιτάνευση της εικόνας, δεύτερο το ψυχαγωγικό, με όργανα, μουσική και χορό και τρίτο το οικονομικό, καθώς στήνονταν υπαίθρια παζάρια. Οι κάτοικοι των χωριών είχαν την ευκαιρία να αναδιοργανώσουν τις κοινωνικές τους σχέσεις, είτε σε οικογενειακό είτε σε ευρύτερο επίπεδο, να συνάψουν συμφωνίες οικονομικής φύσης, ακόμη και μία ευκαιρία για τα δύο φύλα να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, να γίνουν συνοικέσια ή δεσμοί που τις περισσότερες φορές οδηγούσαν σε γάμους», δήλωσε στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο καθηγητής Λαογραφίας στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Μανόλης Βαρβούνης, αναλύοντας την ιστορία των πανηγυριών.
Η διαφοροποίηση άρχισε από τη δεκαετία του ’50 και μετά, ενώ τα πανηγύρια άλλαξαν τελείως τη μορφή τους από τη δεκαετία του ’70. «Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον εμφύλιο, τίποτα δεν ήταν το ίδιο. Στο πλαίσιο αυτό, άλλαξαν τα πολιτισμικά φαινόμενα και άρχισε η διαδικασία διαφοροποίησης. Συνεχίστηκε η αλλαγή μετά το ’70 και σήμερα έχουμε μπροστά μας κάτι τελείως διαφορετικό από το παρελθόν. Τα περισσότερα πανηγύρια δεν έχουν πλέον ψυχαγωγικό και οικονομικό σκέλος. Εάν στηθούν πάγκοι θα είναι για να αγοραστούν ενθύμια, ενώ λείπει το ψυχαγωγικό μέρος καθώς σήμερα υπάρχουν πολλές δυνατότητες και ευκαιρίες για να γλεντήσει ο κόσμος», πρόσθεσε ο κ.Βαρβούνης.
Οι αλλαγές έχουν να κάνουν με το ότι αρκετά πανηγύρια συνδέθηκαν τα τελευταία χρόνια με τον τουρισμό, αλλά και με το έθιμο της νοσταλγίας στο γενέθλιο τόπο. «Σε αρκετές περιπτώσεις τα πανηγύρια διοργανώνονται για να προσελκύσουν τουρίστες, ενώ από διάφορους πολιτιστικούς συλλόγους γίνεται αντάμωμα των μεταναστών, κυρίως στην Ήπειρο και τη Μακεδονία. Επίσης, έχουν ξεφύγει οι γιορτές ακόμη και από το θρησκευτικό κομμάτι και γι αυτό υπάρχουν πανηγύρια με αφορμή το τι παράγει ο κάθε τόπος, όπως Γιορτή Κερασιού, Γιορτή Μήλου, Γιορτή Σαρδέλας και άλλα», δηλώνει ο καθηγητής Λαογραφίας.
Αστικό πανηγύρι
Τα αστικά πανηγύρια, από πάντα, ήταν επικεντρωμένα στο θρησκευτικό στοιχείο και έχουν μείνει «δεμένα» με τις γιορτές των μεγάλων ενοριών. Ανέκαθεν τα πανηγύρια στις μεγάλες πόλεις δεν είχαν τουριστικό ενδιαφέρον, ενώ δεν μετεξελίχτηκαν σε ανταμώματα.
«Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ελληνικός λαός είναι φιλέορτος. Αρεσκόμαστε να έχουμε πολλές γιορτές, πανηγύρια, που ποικίλλουν τη ζωή μας. Μια ζωή που δεν έχει γιορτές μοιάζει με έναν μακρύ δρόμο που δεν έχει πανδοχείο να ξεκουραστείς. Τα πανηγύρια δεν έχουν πεθάνει, δεν έχουν σβήσει, απλά αλλάζουν με τις συνθήκες και το πέρασμα του χρόνου», καταλήγει ο κ. Βαρβούνης.
Κείμενο: Αναστασία Καρυπίδου
Πηγή: ΑΠΕ – ΜΠΕ
Επίσης να μην ξεχνάμε οτι τωρα δεν ακούμε πραγματαικά γνήσια δημοτική μουσική αλλά μπασταρδεμένη απο αράβικους και τούρικους σκοπούς.Εχω να ακούσω σε πανηγύρι το Λιούλιο-4ο μέρες περπατώ-ιτια-Μαυριδερούλα-Ηλιο σολο κλαρίνο-Ενα Ενα κεραμύδι και πολλά άλλα δημοτικά που ήταν βγαλμένα μέσα απο τον μόχθο του λαού δεν ξέρω πόσο καιρό.Τώρα ακους στα γενεθλια σου γινετε χαμο΄ς και αυτο το λέμε δημοτικη μουσική εμ δεν είναι αυτά τα δημοτικά αλλό αν παιζει κλαρίνο ακόμα στο πάλκο .Ισως να έφυγα λίγο απο το θέμα αλλα δεν πιστεύω οτι δεν υπαρχη δημοτικη συνέχεια δυστηχώς για εμάς που ακόμα ακούμε .
Είχα την τύχη να ζήσω εν μέρει -τέλη δεκαετίας του ’60 μέχρι μέσα της δεκαετίας του ’70- τα πανηγύρια στα χωριά της Λευκάδας, στα γειτονικά τουλάχιστον χωριά με το δικό μου χωριό. Μακρινές τότε οι αποστάσεις δεν υπήρχαν και περισσότερες δυνατότητες.
Καμιά σχέση με τα σημερινά που κατά κανόνα τ” αποφεύγω, όπως ο διάολος το λιβάνι που λένε. Δεν έχουν πλέον και καμιά σχέση πια με τα παλιά παραδοσιακά πανηγύρια. Από όλες τις απόψεις… Ο χορός πρώτα απ” όλα ενέπνεε τότε λεβεντιά όχι επιδειξιμανία, η αρχοντιά σε όλο της το μεγαλείο -δεν συνδέονταν με τα πόσα λεφτά είχε κάποιος- σε αντίθεση με το σημερινό νεοπλουτισμό, η φιλοξενία των κατοίκων του χωριού που διοργάνωνε το πανηγύρι αφιερωμένο συνήθως στον προστάτη-άγιο του χωριού, οι ζυγιές, ντόπιες οι περισσότερες χωρίς μικροφωνικά και σου “πα μου “πες, και τόσα πολλά άλλα. Καμιά σχέση με τα σημερινά, τα εμπορευματοποιημένα, των πλαστικών ποτηριών, με τα κουτάκια της μπύρας, τα σουβλάκια κ.λπ. Με λίγα λόγια απομιμήσεις τα σημερινά, παρ” όλες τις φιλότιμες προσπάθειες που μπορεί καμιά φορά να γίνονται, έχουν χάσει πια την αξία τους. Στημένα κιτς πανηγύρια πια…