«Αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας» – Το συμπόσιο της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών αποτελεί πράξη αντίστασης στον εικονικό πολιτισμό που μας κατακλύζει

Του Σπ. Ι. Ασδραχά*

Την περασμένη χρονιά, τέτοιαν εποχή, έγραφα σ” αυτήν εδώ τη στήλη για τα τριήμερα συμπόσια, επικεντρωμένα στην τοπική ιστορία που οργανώνει κάθε Αύγουστο η Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών στη γενέτειρα.

Λευκάδα: Άποψη από την Ακρόπολη της αρχαίας πόλεως - J. Cartwright 1821

Αν αρχικώς στις συναντήσεις αυτές εμφιλοχωρούσε η υψηλή εκλαΐκευση, με το διάβα του καιρού κυριάρχησε η ερευνητική και ευρηματική οπτική: ειδικοί μιλούν για ειδικά θέματα, χωρίς λόγο ερμητικό, αλλά κατανοητό από όλους, γιατί στο δικό τους λόγο τίθενται προβλήματα, ικανά να βρουν υποδοχές στον καθένα. Φέτος πρόκειται για τους «Δρόμους και παράδρομους της τοπικής ιστορίας»: «δρόμοι, δηλαδή οι καθιερωμένοι τύποι πρόσβασης της ιστορικής έρευνας και ιστοριογραφίας· «παράδρομοι», δηλαδή οι συμπληρωματικοί ή παράλληλοι τύποι ιστορικής διερεύνησης.

Καθώς σημείωσα, οι συναντήσεις αυτές έχουν και ευρηματικό χαρακτήρα: νέες πηγές που συνιστούν ένα τεκμηριωτικό σώμα που θέλει να εκβάλει σε ερμηνεία. Για παράδειγμα οθωμανικές πηγές αναξιοποίητες που φωτίζουν τον 16ο και 17ο αιώνα και προβάλλονται σε αιώνες παλαιότερους: κατανομή και μεγέθη των πληθυσμικών συγκεντρώσεων, ιδιοτυπίες, γιατί υπάρχουν και αυτές, όπως λόγου χάρη τιμάρια εκχωρημένα στους σπαχήδες του Κάστρου, ακόμη μορφές κούρσου και πειρατείας. Από κοντά, οι θεσμικές και πληθυσμικές τύχες του μικρονησιωτισμού με παράδειγμα ένα μικρό νησί που, ανάμεσα σε άλλα μικρότερα πήρε το όνομα Μεγανήσι, ωραίο νησί «σαν παράδεισος», όπως το χαρακτήρισε ένας έπηλυς τον αρχόμενο 19ο αιώνα.

Αλλά και άλλα ζητήματα που μοιάζουν σαν γνωστά και όλο μας καλούν στην ανίχνευσή τους: οι «αδελφοσύνες», αυτό το «εργαλείο» της ανανεούμενης συγκρότησης των οικογενειακών μορφωμάτων, αλλά και των οικογενειακών κυριαρχιών.

Υστερα οι ανθρώπινοι τύποι όπως τους κατέγραψε με σατιρική ή ευθυμογραφική διάθεση η τοπική λογιοσύνη. Και επιπρόσθετα η προέκτασή τους στην ηθογραφία, κι εδώ με απροσδόκητα ευρήματα. Η χωροταξία της πόλης μαχαλάδες και «κοντράδες» κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα κυρίως, όπως προκύπτει από τα αρχειακά τεκμήρια, αλλά και τα κοινωνικά κινήματα, όπως εκφράζονται από τη δεξίωση του μακρακισμού, πρωτίστως στην ύπαιθρο. Με δυο λόγια ένας πλούσιος αμητός πληροφοριών και ερμηνειών. Επαναλαμβάνω: ο λόγος των ειδικών για ειδικά θέματα, απευθυνόμενος σε συλλογικές ευαισθησίες, ακόμη (και μάλιστα) εμπειρίες. Κύρια πηγή τροφοδότησης πολλών από τους ειδικούς αυτούς είναι το τοπικό Αρχείο, πλουσιώτατο, όπως όλα τα επτανησιακά, με μικρότερη ωστόσο χρονικότητά του, καθώς η συγκράτησή του αρχίζει με τη βενετική κατάκτηση στα τέλη του 17ου αιώνα. Τα παλαιότερα τεκμήρια βρίσκονται στα τουρκικά και βουλγαρικά αρχεία.

Στο σημείο αυτό ας φύγω από το συμπόσιο και τη θεματική του, για να πω δυο καλά λόγια (επί το επισημότερον να «αποτίσω φόρο τιμής») στον νομάρχη Λευκάδας κ. Κώστα Αραβανή και στους συνεργάτες του. Περιττό να πω ότι δεν «κομματίζομαι» (δεν είμαι καν γραμμένος στους εκλογικούς καταλόγους της Λευκάδας, αλλά της απέναντι στεριάς)· τα δυο καλά λόγια τα υπαγορεύει η ιδιότητα που θέλω να έχω, εκείνη του ιστορικού, και η έγνοια μου για την τύχη των τεκμηρίων του επαγγέλματός μου.

Μίλησα λίγο πριν για το τοπικό μας Αρχείο. Περίμενε εδώ και πολλά χρόνια (για να μην πω αιώνες) την ταξινόμηση του πλήθους των εγγράφων του, του συνόλου του πλήθους αυτού. Σήμερα το παλαιό αυτό αιτούμενο πραγματοποιείται χάρη στη χρηματοδότηση που αποφάσισε η Νομαρχία Λευκάδας: το Αρχείο μας γίνεται ένα σύγχρονο αρχείο με ηλεκτρονική πρόσβαση, έργο εξειδικευμένων αρχειακών και ερευνητών με εμπειρία και πλήρη γνώση της ιταλικής γλώσσας. Δεν είναι μικρή η χάρη που οφείλουμε στη Νομαρχία του νησιού και στον επικεφαλής της.

Μιλώντας προηγουμένως για τη θεματική του συμποσίου, έκαμα λόγο για τα οθωμανικά τεκμήρια: συγκεντρώνονται, μεταγράφονται, μεταφράζονται και σχολιάζονται από ειδικούς οθωμανολόγους. Και πάλι με χρηματοδότηση της Νομαρχίας. Κάτι τέτοιο δεν είχε συμβεί άλλοτε. Πρόκειται για μια πολιτισμική πράξη, που δεν έχει τη λάμψη του εφήμερου και εντυπωσιακού, ανταπόκριση σε πάγιες ανάγκες που συνεχώς αναβάλλονταν. Θα πρόσθετα και μια απάντηση στη σημερινή παγκόσμια κρίση, της οποίας (με ευθύνη των εκάστοτε ηγητόρων μας) έχουμε γίνει το ημιθανές πειραματόζωο.

Ελπίζω ότι ο κ. Κώστας Αραβανής δεν θα εκπλαγεί με τη σπουδή μου να προαναγγείλω ό,τι (υποθέτω) ο ίδιος προτίθεται να αναγγείλει τη στιγμή που ο ίδιος θα επιλέξει. Ας κατανοήσει την κατηγορική επιταγή που υποδαύλισε τη σπουδή αυτή.

Για να ξαναγυρίσουμε στο συμπόσιο της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών. Είμαι σίγουρος για την επιτυχία του, γιατί γνωρίζω την ποιότητα των συντελεστών του. Πάντα οι εκδηλώσεις αυτού του είδους (και ευτυχώς δεν είναι λίγες) αποτελούν πράξεις αντίστασης στον εικονικό πολιτισμό που μας κατακλύζει και στη μαζική ισοπέδωση την οποία συνεπάγεται. Η ενίσχυση των èlites έχει γίνει πλέον πράξη σχεδόν επαναστατική: όσο και αν αυτές οι èlites δεν ασχολούνται (πολλές φορές από δεύτερο ή τρίτο χέρι) με τα μεγάλα προβλήματα του Κόσμου, αλλά με την τοπική ιστορία: αυτόν τον κόσμο τον μικρό, τον μέγα.

* Ο κ. Σπ. Ι. Ασδραχάς είναι ιστορικός.

Πηγή: Καθημερινή (www.kathimerini.gr)