Ο Καραγκιόζης στη Λευκάδα (του Παναγιώτη Σκληρού)
Μια προδημοσίευση από το νέο βιβλίο που έρχεται σύντομα
Του
Παναγιώτη Σκληρού
(Εδώ περίληψη. Στο βιβλίο αναφέρονται όλοι οι καραγκιοζοπαίχτες της Λευκάδας. Ιδιαίτερη αναφορά θα κάνω για τον Ηλία Τσαπαρέλη, τον τελευταίο Λευκαδίτη καραγκιοζοπαίχτη.)
Όλοι θυμόμαστε τον Ηλία ή Λιάκο που έπαιζε παντού. Στο μαγαζί του Μπελεμέ στην Κουζούντελη, στην αίθουσα της ΝΕΛΕ (πρώην Χαρά), στο καφενείο του ΚΤΕΛ στον Aη Μηνά, στην αυλή του καφενείου του Σκούρα στο δρόμο της Κουζούντελης, στου Δερμάνη στην καινούργια χώρα απέναντι απ΄ τον Ανθώνα κι αλλού. Σ αυτή την αυλή της Κουζούντελης, η συμμαθήτριά μου η Ελένη Ματαράγκα μου είπε ότι είδε την πρώτη παράσταση καραγκιόζη στους ώμους του πατέρα της.
Γεννήθηκε στη Μαχαιρά Ξηρομέρου γύρω στα 1927 και παντρεύτηκε κι έζησε στη Λευκάδα όπου και μας άφησε χρόνους το 1987. Έπαιζε στην πόλη αλλά πήγαινε και σε πολλά χωριά, όπου πήγαιναν τα λεωφορεία. Στα χωριά έμενε 2-3 μέρες και κοιμόταν πολλές φορές μέσα στο καφενείο. Δεν πληρωνόταν από τον καφετζή αλλά από τους πελάτες κι όχι πάντα απαραίτητα με χρήματα. Πού να βρεθούν εξ άλλου. Δεχόταν σαν αμοιβή από αυγά, τυρί και μπουκάλια κρασί μέχρι και φαγητό. Μου είπαν ότι στην Κατούνα έπαιζε στου Κολόκα το καφενείο ή στην Εξάνθεια στο καφενείο «Φοίνιξ» του Γιάννη Τσαρούχα. Στον Πόρο έπαιζε στο παλιό σπίτι του Ηλία Πολίτη και στο μαγαζί του Τιμόθεου Μεταξά. Στον Αλέξανδρο έπαιζε στο «πόρτιγο» απ΄ το σπίτι που είχε ο Παμνώντας ο Μανωλίτσης, στην Καρυά στου Σταύρακα στην πλατεία, στο Μαραντοχώρι στου Τζούνη, στη Βασιλική στου Γληγόρη του Αργυρού και στου Λιβανάκη, στο Σύβρο στο μαγαζί του Μούστα του Δευτεραίου. Στον Άγιο Πέτρο έπαιζε μία εβδομάδα στο καφενείο του Γιάννη τού Σουμίλα. Έπαιζε και το απόγευμα για το σχολείο. Βγαίνανε τα παιδιά στις γειτονιές μ΄ ένα κουδουνάκι και φώναζαν «ο μέγας καλλιτέχνης καργκιοζοπαίχτης Ηλίας θα παίξει το έργο «ο γάμος της κόρης του Βεζύρη». Ελάτε να το δείτε». Τα παιδιά αυτά που διαλαλούσαν την παράσταση, έβλεπαν από την πρώτη θέση δωρεάν..
Βρήκα τέσσαρες ηχογραφήσεις όπου ο Ηλίας Τσαπαρέλης τραγουδάει αλλά και παίζει. Όλες έχουν καταγραφεί στο Ξηρόμερο. Ακούστε μια παράσταση του Ηλία Τσαπαρέλη «Ο Καραγκιόζης υπηρέτης». Είναι πολύ σπάνια ηχογράφηση, από τις ελάχιστες που σώζονται!!! Και στις τέσσαρες ηχογραφήσεις, παίζει σαντούρι ο Βαγγέλης Θερμός-Καμπίλαυκος από την Καρυά!!!
Παίζει και τραγουδάει ο ίδιος. Τον συνοδεύει στο σαντούρι ο Λευκαδίτης Βαγγέλης Θερμός-Καμπίλαυκος.
Τραγουδάει εδώ σε μια επίσης σπάνια ηχογράφηση «Το τραγούδι του κλέφτη (Κατσαντώνη)» https://youtu.be/7Bh1TtWZgvE. Κι εδώ παίζει επίσης σαντούρι ο Καμπίλαυκος. Ακούστε το!!!! Τις ηχογραφήσεις έσωσε ο Χρ. Κουβέλης απ΄ το Ξηρόμερο. Επίσης «Τα Δημοτικά του Μπάρμπα Γιώργου» https://youtu.be/2m1efA0Lk8k και «Ο Καραγκιόζης Ναύαρχος»! https://youtu.be/vHMIVMtutPo
Στο Ξηρόμερο αγαπούσαν πολύ τον δικό τους καλλιτέχνη, τον Λιάκο όπως τον έλεγαν. Διαβάζω από έντυπα του Ξηρομέρου: «Ο καραγκιοζοπαίκτης, ο αμίμητος Λιάκος Τσαπαρέλης, συγγενής των Μαρουλαίων και φίλος με όλους τους Μυτικιώτες της ταβέρνας. Ξεπερνούσε κατά τη γνώμη πολλών χωριανών του τον Ευγένιο Σπαθάρη!!!. Έπαιζε συνήθως κάτω από το καφενείο του Βασ. Σούλα και για όλους ήταν μια ξεχωριστή διασκέδαση. Είχε βοηθούς το μακαρίτη Μάρσαλ (Κώστας Μαρούλης) και τον Μάτσουλα που ήταν συγγενείς του, οι όποιοι κρατούσαν τις φιγούρες η έριχναν κροτίδες όταν στο έργο έπεφταν -υποτίθεται- πυροβολισμοί κι εμείς μικρά παιδιά φοβόμασταν».
Φίλοι του διηγούνταν πριν χρόνια ότι «ο Ηλίας είχε και υπέροχη φωνή και τραγουδούσε κάνα δημοτικό μέσα στην παράσταση που άρεσε στον κόσμο, έκανε μετατροπές σε έργα κι έβαζε στο έργο τους ήρωες ακόμα και τους τοπικούς όπως τον Κατσαντώνη, τον Βαρνακιώτη ή τον Καραϊσκάκη κι αυτό άρεσε σε όλους μας». Πολλές φορές έκανε διάλογο ή πειράγματα με τους θεατές γιατί τους γνώριζε κι έπαιζε όλες τις ηρωικές παραλλαγές του καραγκιόζη από τον Μεγαλέξαντρο ως τον Κολοκοτρώνη.
Στον Κάλαμο αλλά και στο Μεγανήσι ο Ηλίας πέρασε γύρω στα 1955-60 και έδινε παραστάσεις στα μαγαζιά του Νιάκα, του Νικολάκια και του Μανκέ με ηρωικού περιεχομένου έργα, δικής του έμπνευσης που αγαπήθηκαν πολύ απ΄ του Μεγανησιώτες μικρούς και μεγάλους. Στό Σπαρτοχώρι έπαιζε στην ταβέρνα τού Αθανίτη (Παπαλιώση) και τραγούδαγε ένα δικό του τραγούδι την παπαδιά.
Ανέβαινε και στον Αλέξανδρο που τότε είχε πολύ κόσμο κι έμενε μέρες εκεί. Ήταν πολύ αγαπητός στο χωριό. Έπαιζε έργα που τα μετέτρεπε σε πιο…επαναστατικά και τόνιζε ιδιαίτερα στην περίοδο της επταετίας το «πεινάω» που φώναζε ο καραγκιόζης. Αποτέλεσμα είχε να κυνηγιέται από τη χούντα και να υπάρχει πάντα κάποιος καλοθελητής στις παραστάσεις του, μπας και ξεσηκώσει το λαό ο..καραγκιόζης!!! Αναγκάστηκε μάλιστα για να μην τον ενοχλούν, να έχει και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος.
Ο Ηλίας Τσαπαρέλης έπαιζε και χαιρόταν αυτό που έκανε. Το εισιτήριο ήταν μια δραχμή αλλά έδιναν όπως είπαμε κι ότι είχαν. Πήγαιναν και γυναίκες και μεγάλοι. Τα παιδιά κάθονταν μπροστά και κάτω, κατάχαμα σταυροπόδι ή κουβάλαγαν κάνα σκαμνί. Οι άλλοι καθόταν σε σειρές πάνω σε σανίδες, (τάβλες) τρεις καρέκλες και πάνω μια σανίδα. Οι παραστάσεις γινόταν όταν νύχτωνε και στη σκηνή για φωτισμό είχε λάμπα λουξ. Έδινε δυο παραστάσεις στη Μαχαιρά του Ξηρομέρου που ήταν ο τόπος που γεννήθηκε και μετά πήγαινε στ΄ αλλα χωριά. Ήταν μεγάλη χαρά για τον ίδιο αλλά και για όλους το γεγονός να παίξει στο χωριό του!!! Έπαιζε συνήθως στο μαγαζί του Λία Κουτρομάνου, στο μαγαζί του Χαρίλαου Μποζώνη, στου Μακρυπίδη και στου Κασαλή αλλά και στου Σταμάτη Παπαστάμου. Μετά πήγαινε στη Μπαμπίνη, στη Σκουρτού, Χρυσοβίτσα, Πρόδρομο κλπ. Έπαιζε και τραγουδούσε, σπάνια είχε μουσικούς εκτός από τον Βαγγέλη Θερμό – Καμπίλαυκο από την Καρυά με το σαντούρι του. Όλα μόνος του, τα έκανε με μαεστρία. Όλες τις φωνές. Τις φωνές του Καραγκιόζη, του Χατζηαβάτη (Χατζατζάρη), του μπάρμπα Γιώργου, του Νιόνιου, του Σταύρακα, του Μορφονιού, τα Κολλητήρια (Κολλητήρης – Κοπρίτης – Μυριγκόκος) ,του Πασά, του Βελιγκέκα, της Βεζυροπούλας, της γυναίκας του της Αγλαΐας, του Εβραίου, του Μεγαλέξανδρου κι όλων των άλλων ηρώων, όλα τα χαρακτηριστικά και τα σκέρτσα των φωνών τους.
«Ωραιότερο καραγκιόζη δεν έχω ακούσει», λέει ένας Αστακιώτης που εκεί ο Ηλίας έδινε πολλές παραστάσεις στο σινεμά του Μπαμπούρη, μιας και ήταν λιμάνι και εμπορικό κέντρο της περιοχής. «Τα έργα του ήταν απ΄ όλο το ρεπερτόριο του Καραγκιόζη, κωμικά και ηρωικά, ο Καραγκιόζης Μάγειρας, ο Καραγκιόζης φούρναρης, ο Καραγκιόζης προφήτης, ο Καραγκιόζης γραμματικός, ο γάμος του Καραγκιόζη, ο γάμος του Μπάρμπα Γιώργου, ο Μεγαλέξανδρος και το καταραμένο φίδι, ο Καπεταν Γκρής, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Κατσαντώνης, η Γκόλφω και άλλ». Ανάλογα το έργο αλλά και τα κέφια του, άρχιζε την παράσταση μ΄ ένα δημοτικό τραγούδι, κλέφτικο ή τσάμικο αλλά και με το παρακάτω τραγούδι που μάλλον ήταν δικό του:
«Απόψε είδα στον ύπνο μου
είδα και στ΄ όνειρό μου
μελίσσι με τριγύριζε
επάνω στο κεφάλι
μια μέλισσα με τσίμπησε
ανάμεσα στα χείλια
και στο δεξί μου μάγουλο»…
Περί το 1984-85 ο Ηλίας Τσαπαρέλης έδωσε ίσως την τελευταία του παράσταση στον Μύτικα, στου Καραμέλα το καφενείο. Βοηθοί του ο Θοδωρής Γκούρας κ ο Στάθης Νταής.
Μετά από δυό χρόνια πέθανε ο Ηλίας Τσαπαρέλης, ένας γνήσια λαϊκός καλλιτέχνης που άφησε εποχή.
«Να ξέρεις να μιμηθείς χίλιες φωνές ή διαλέχτους, να έχεις μια επιδεξιότητα ανεπανάληπτη, να σχεδιάζεις φιγούρες, να επινοείς το έργο, την ίδια τη σκηνή, να παίζεις χωρίς τη βοήθεια υποβολέα, να είσαι με μια λέξη ποιητής και τεχνικός συγχρόνως, ιδού η τέχνη μας…». Τάδε έφη ο μεγάλος συμπατριώτης μας καραγκιοζοπαίχτης απ΄ το Καλαμίτσι, ο Κώστας Καράμπαλης..
Ο Καραγκιόζης αντιπροσωπεύει τον ελληνικό λαό σε όλες του τις εκδοχές. Είναι καλόκαρδος, αισιόδοξος, εφευρετικός, γκαφατζής, καταφερτζής και βασανισμένος.
Όσο υπάρχουν Έλληνες θα υπάρχει και Καραγκιόζης.
Γιατί ο Καραγκιόζης είναι ο καθένας μας.
Στη φωτογραφία ο Ηλίας Τσαπαρέλης και η αφίσα για το έργο Ο Μεγαλέξανδρος και το καταραμένο φίδι.
(Σημείωση συντάκτη: Η φωτογραφία του Ηλία Τσαπαρέλη έχει ληφθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1950 στα Κολυβάτα Αλεξάνδρου και πρωτοδημοσιέυτηκε το 2008 στην σελίδα μας).
Στη φωτογραφία διακρίνονται οι: 1. Πανταζής Βρεττός (Μπαμπαλούτσος ) 2. Στάθης Κατσαρός † (Καραγιάννης) 3. Κώστας Βρεττός (Μανίας ή Δικηγόρος) 4. Σπύρος Μανωλίτσης † (Σμπρόνιας – δεν είναι από τα Κολυβάτα, είναι Μαυροϊννάτης, πατέρας του Δημητράκη του Μούσα) 5. Κώστας Φούρος † (Μνας) 6. Άγνωστος (μάλλον ο Νίκος Κατσαρός – Καραγιάννης) 7. Άγνωστος (μάλλον ο Ντίνος Βρεττός) 8. Σπύρος Δουβίτσας † (Γραμματέας) 9. Ερωτόκριτος Δουβίτσας 10. Πρέπει να είναι ο Γιώργος Κατσαρός (Καραγιάννης) 11. Κάποιος Λίας (Καραγκιοζοπαίχτης – δεν κατάγεται από το χωριό) 12. Θωμάς Κονδυλάτος (Λοφός) 13. Χριστόφορος Βρεττός (ζει στην Αμερική).
